Cây Hyptis suaveolens có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới Châu Mỹ nhưng ngày nay được phân phối khắp vùng nhiệt đới, từ bán đảo Cape York, Đông Bắc Queensland cho đến miền tây và lãnh thổ phía bắc Australia (Northern Territory), ngoài ra còn được trồng ở các nước châu Phi, Đông Nam Á, Mexico và Ấn Độ trên độ cao 750m so với mực nước biển.

Mô tả thực vật

Là một loại cỏ một năm (nhất niên), thân thảo “cỏ” nhưng thường phát triển trong một bụi, to, cao đến 1-1,5 m, với thân có 4 cạnh, có lông thưa, phân nhánh.

Lá mọc đối, có phiến xoan rộng, nhọn ở đầu, bìa lá có răng cưa, có lông, cuống lá dài 3 cm, tuyến thơm màu tái nhạt có thể nhìn thấy trên cả 2 mặt trên và dưới lá, lá khi vò nát rất thơm, được bao phủ bởi lông thô ở mặt dưới lá.

Phát hoa, chùm tụ tán 2-5 hoa trên một cuống, thường dài hơn cuống lá, mọc ở nách lá và ngọn, dài, có lông.

Hoa có 10 sóng gờ và 5 răng dài nhọn, có tuyến lông.

• Đài hoa khoảng 5-5,5 mm dài, nhưng mở rộng về sau trong những trái khoảng 1 cm dài, thùy thẳng, cứng, tất cả những bộ phận trên mặt ngoài của đài được phủ bởi lớp lông trắng dài và lông tuyến thơm ngắn hoặc có cuống hình cầu không màu hay mờ.
• Vành hoa tím, ống dài 5-8 mm, bên trong nhẵn, bên ngoài phủ bởi lớp lông trắng, môi trên 2 phẳng, tai hơi tròn, môi dưới nhỏ 3 quay đột ngột ở một góc nhọn.
• Tiểu nhụy 4, nghiên, rời, dài khoảng 8 mm với một nhánh khoảng 5 mm đường kính, chỉ có lông, bao phấn màu hồng hoặc tím, nằm nghiên trên những sợi chỉ.
• Bầu noãn 4 buồng, chứa 1 noãn, tập hợp 1 vòi nhụy 4,3 mm dài, không lông, gắn vào trung tâm những thùy của bầu noãn, nuốm 2 không đều.

Trái bế quả 4, hơi dẹp, bao gồm một đài không rụng khoảng 8-10 mm dài và chứa khoảng 1-4 hạt nhỏ.

Hạt nhỏ phẳng, thuôn dài hẹp, màu nâu sẫm khi trưởng thành, khoảng 1,2-4 mm dài, khi tiếp xúc với nước nở phình ra như con mắt to nên còn có tên là “É lớn tròng”.

Tất cả các bộ phận của cây này đều chứa các hoạt chất có thể dùng để chữa nhiều bệnh khác nhau và diệt khuẩn. Riêng các chồi lá non có thể ăn như rau thơm.

Nghiên cứu mới nhất

Tại Viện Bách khoa quốc gia Mexico, sau khi tiến hành cô lập nhiều phân tử chiết xuất từ cây Tía tô giới, các nhà khoa học đã chọn terpene một hoạt chất mạnh nhất (thuộc nhóm hợp chất hữu cơ các hydrocacbon không no) để thử nghiệm trên dòng tế bào ung thư MCF-7 hoặc thụ thể estrogen dương tính (ER+), vì khoảng 70-80% trường hợp ung thư vú đều bắt nguồn từ hai tế bào này, cũng như trên các tế bào MDA-MB-231 và MDA-MB-436.

Kết quả cho thấy terpene trên sở hữu đặc tính chọn lọc, vì vậy nó tiêu diệt tế bào ung thư mà không có di chứng và không tạo ra thay đổi như những quan sát trong các tế bào ung thư.

Trong bước nghiên cứu tiếp theo, nhóm các nhà nghiên cứu sẽ tiến hành thử nghiệm ảnh hưởng của terpene mới trên động vật và tiến hành các nghiên cứu độc tính, nhằm xác nhận tính vô hại đối với các cơ quan nội tạng cũng như các tế bào máu.

Nhà khoa học José Rubén García Sánchez cho biết việc phát hiện ra phân tử trên là nhờ người dân bản địa ở vùng Copainala (thuộc bang Chiapas, Mexico) có kinh nghiệm sử dụng các cây thuốc để chống các căn bệnh mãn tính và ung bướu.

Các nhà khoa học đánh giá cao thành công bước đầu của nghiên cứu. Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn còn dài để đưa ra một loại dược phẩm có thể áp dụng rộng rãi bởi vì để thu được 1 gam hoạt chất đã phải cần rất nhiều công sức và rất khó để tổng hợp bằng phương pháp hóa học.

(VNP, NCC, theo miratumexico.com)