Bên trong cái vỏ bọc toàn Mỹ: ra đời ở bang Iowa, học ở Manhattan, chơi bóng chày giỏi, TS George Koval lại có một bí mật Nga. Trong suốt Chiến tranh thế giới thứ hai, ông là một điệp viên hàng đầu của Liên Xô với bí danh Delmar và được huấn luyện bởi Cục tình báo quân đội của Stalin (G.R.U).

Điệp viên nguyên tử có một không hai

Vào ngày 2/11, điện Kremlin làm các học giả phương Tây giật mình với tuyên bố Tổng thống Putin đã trao phần thưởng cao quý nhất của Nga cho một điệp viên Liên Xô. Người này đã xâm nhập vào dự án Manhattan - dự án chế tạo bom nguyên tử đầu tiên trên thế giới. Sở dĩ tuyên bố gây ngạc nhiên bởi cho tới nay, các sử gia biết rất ít về các hoạt động của G.R.U ở Mỹ.

Tuyên bố đã ca ngợi TS Koval là ’’sĩ quan tình báo Liên Xô duy nhất’’ xâm nhập được vào các nhà máy bí mật của dự án này, và công việc của ông ’’đã góp phần đẩy nhanh đáng kể thời gian Liên Xô tự chế tạo được bom nguyên tử’’.

Kể từ đó tới nay, các sử gia, các nhà khoa học, quan chức liên bang cũng như những người bạn cũ đã lục lại trí nhớ và kể chuyện về TS Koval - vận động viên, gã mà tất cả mọi người quý mến, thiên tài về những nghiên cứu kỹ thuật. Thành công của điệp viên này xoay quanh lịch sử di cư đặc biệt của gia đình ông, từ Nga tới Iowa và ngược lại.

’’Ông ấy rất thân thiện, giàu lòng trắc ẩn và cực kỳ thông minh. Ông ấy không bao giờ làm bài tập về nhà’’, Arnold Kramish, một nhà vật lý đã nghỉ hưu, từng nghiên cứu với TS Koval tại City College và sau đó cùng làm việc với ông trong dự án bom nguyên tử, cho biết.

Còn theo TS vật lý Stewart D. Bloom tại Phòng thí nghiệm quốc gia Lawrence Livermore, Koval chơi bóng chày rất giỏi. ’’Ông ấy không có giọng Nga, mà nói tiếng Anh, Anh - Mỹ thành thạo. Có lần tôi thấy ông ta nhìn xa xăm và suy tư điều gì đó. Giờ tôi biết lúc đó ông ấy nghĩ gì’’.

Trong nhiều năm, các học giả và điệp viên liên bang đã phát hiện 6 người do thám dự án bom nguyên tử này cho Liên Xô, đặc biệt là tại phòng thí nghiệm Los Alamos, New Mexico. Tuy nhiên, họ không được đào tạo bài bản. Trái lại, TS Koval là một điệp viên được G.R.U đào tạo ở Liên Xô. Ngoài ra, ông có quyền tiếp cận với các nhà máy nguyên tử của Mỹ - một kỳ tích mà không một điệp viên Liên Xô nào khác có thể thực hiện được.

Các chuyên gia hạt nhân nói là những bí mật sản xuất bom có thể quan trọng hơn bí mật về thiết kế. Los Alamos là nơi thiết kế bom trong khi các bộ phận và nhiên liệu bom được sản xuất tại các nhà máy bí mật ở những địa điểm như Oak Ridge, Tenn., và Dayton, Ohio. TS Koval có trách nhiệm và quyền hạn lớn trong việc tiếp cận những cơ sở này.

’’Ông ấy có quyền ra vào mọi địa điểm và có xe jeep riêng. Rất ít người trong số chúng tôi có xe jeep riêng. Ông ấy thông minh và là một tình báo được G.R.U đào tạo. Địa vị đó làm cho TS Koval trở thành độc nhất vô nhị trong lịch sử tình báo nguyên tử’’, TS Kramish, người đã làm việc với Koval tại Oak Ridge, cho biết.

Con đường trở thành điệp viên

George Koval sinh năm 1913 tại thành phố Sioux, bang Iowa, nơi có một cộng đồng Do Thái đông đảo và khoảng 6 thánh đường của họ. Vào năm 1932, trong thời kỳ đại suy thoái, gia đình ông đã di cư tới Birobidzhan, một thành phố ở Siberia mà Stalin thành lập như xứ sở cho những người Do Thái thế tục.

Năm 1934, TS Koval là một sinh viên tài năng trong những nghiên cứu cao cấp tại Viện Công nghệ hoá học Mendeleev, Maskva. Sau khi tốt nghiệp loại xuất sắc, ông được G.R.U tuyển dụng, đào tạo và sau đó đưa trở về Mỹ để làm tình báo khoa học trong gần một thập kỷ, từ khoảng năm 1940 tới 1948.

Hiện vẫn chưa ai biết ông liên lạc với cấp trên bằng cách nào, cũng như ông đã cung cấp bí mật nguyên tử gì cho Liên Xô. Tuy nhiên, rõ ràng là Moscow làm chủ công nghệ bom nguyên tử rất nhanh, so với mọi cường quốc hạt nhân đi sau Mỹ.

Tại Mỹ, dưới một cái tên giả, TS Koval ban đầu thu thập thông tin về những chất độc mới mà có thể được sử dụng làm vũ khí hoá học. Sau đó, G.R.U đánh liều, để ông làm việc dưới tên thật. TS Koval sau đó phải đi lính và tình cờ tiếp cận được với dự án chế tạo bom nguyên tử, lúc đó mới ở giai đoạn sơ khai.

Quân đội Mỹ đánh giá ông là người thông minh và năm 1943 đã cử ông tham gia một chương trình đào tạo đặc biệt thời chiến tại City College, Manhattan. Được coi là Havard dành cho người nghèo, City College nổi tiếng vì có những sinh viên ưu tú, những người cộng sản và Julius Rosenberg, người bị xử tử do đồng loã ăn cắp các bí mật nguyên tử cho Liên Xô.

Tuy nhiên, TS Koval đã tránh xa mọi tranh luận về chủ nghĩa xã hội và Nga. ’’Ông ấy không thảo luận về chính trị. Ông ấy không bao giờ nói về Liên Xô, không một lời nào’’, TS Bloom cho biết.

Tại City College, TS Koval và hơn một chục quân nhân khác nghiên cứu kỹ thuật điện. Nhóm quân nhân này sống ở khu Hebrew Orphan Asylum, đối diện với khuôn viên City College, và TS Koval tự gọi bản thân là trẻ mồ côi. Theo TS Kramish, có điều gì đó nổi bật ở người lính này - ông ấy già hơn 10 tuổi so với đồng đội. Việc này làm cho tất cả mọi người thắc mắc tại sao ông lại được chọn tham gia chương trình đó.

Trong khi đó, dự án Manhattan thiếu người trầm trọng và đã yêu cầu quân đội tiến cử những quân nhân giỏi kỹ thuật. Năm 1944, TS Koval và Kramish chuyển tới Oak Ridge, nơi công việc chính là sản xuất nhiên liệu bom - khâu khó nhất trong quá trình chế tạo bom nguyên tử. TS Koval có quyền tiếp cận rộng rãi với tổ hợp nghiên cứu này bởi ông có nhiệm vụ giám sát an toàn sức khoẻ, lái xe từ toà nhà này tới toà nhà khác để chắc chắn rằng phóng xạ lạc không làm hại các công nhân.

Tháng 6/1945, TS Koval được giao thêm nhiệm vụ tại các nhà máy tuyệt mật gần Dayton. Các nhà máy này tinh chế polonium 210, một loại vật liệu phóng xạ cao được sử dụng trong thiết bị khai mào cho phản ứng dây chuyền của bom nguyên tử. Tháng 7/1945, Mỹ thử nghiệm thiết bị nguyên tử đầu tiên và một tháng sau đó nước này thả hai quả bom xuống Nhật Bản.

Sau chiến tranh, TS Koval tháo chạy khỏi Mỹ khi các điệp viên phản gián Mỹ phát hiện văn chương Liên Xô ca ngợi gia đình Koval là những người nhập cư hạnh phúc từ Mỹ. Năm 1949, Liên Xô cho nổ quả bom nguyên tử đầu tiên, khiến Washington ngạc nhiên, lật nhào sự độc quyền về vũ khí nguyên tử của Mỹ.

Vào đầu những năm 1950, FBI đã thẩm vấn TS Kramish và tất cả các chuyên gia biết TS Koval, yêu cầu họ giữ bí mật vấn đề này. Lúc đó, TS Bloom đang làm việc tại phòng thí nghiệm quốc gia Brookhaven trên đảo Long Island. ’’Tôi rất ngạc nhiên. Tôi không nghĩ George lại là điệp viên’’.

Tại Nga, TS Koval quay trở lại Viện Mendeleev, lấy bằng tiến sĩ và giảng dạy tại đó trong nhiều năm. Theo Rossiiskaia Gazeta, ông là người ham mê bóng đá, thậm chí khi đã cao tuổi.

Bí mật được tiết lộ

Vai trò của TS Koval bắt đầu được tiết lộ công khai ở Nga vào năm 2002 với việc xuất bản ’’G.R.U và bom nguyên tử’’ - một cuốn sách đề cập tới TS Koval dưới bí danh của ông. Cuốn sách này cung cấp rất ít chi tiết về tiểu sử song nói rằng ông là một trong rất ít điệp viện qua mặt được mạng lưới các cơ quan phản gián của Mỹ.

TS Koval qua đời vào ngày 31/1/2006. Nguyên nhân qua đời không được công khai. Mỹ cho rằng ông thọ 92 tuổi, mặc dù tuyên bố của Kremlin nói rằng ông 94 tuổi. Sau khi qua đời, TS Koval được phong tặng anh hùng của Liên bang Nga - danh hiệu cao quý nhất mà một công dân Nga có thể nhận. Tuyên bố của Kremlin đã viện dẫn ’’sự dũng cảm và cử chỉ anh hùng của ông trong khi thực hiện những nhiệm vụ đặc biệt’’.

Minh Sơn, VNN (theo Latimes, IHT)

CHÚ THÍCH

Được thành lập năm 1942, dự án Manhattan nằm dưới sự kiểm soát của binh đoàn kỹ thuật của quân đội Mỹ, trực thuộc sự quản lý của Tướng Leslie R. Groves. Dự án được tiến hành trong khi nước Đức quốc xã cũng đang nghiên cứu vũ khí hạt nhân. Chi phí của dự án này là gần 2 tỷ USD (tương đương 23 tỷ USD theo thời giá 2007).

Dự án Manhattan liên quan tới 37 cơ sở khác nhau trên khắp nước Mỹ, ít nhất 13 phòng thí nghiệm đại học và 100.000 người, gồm cả các nhà vật lý đoạt giải Nobel: Arthur Holly Compton, Enrico Fermi, Richard Feynman, Ernest Lawrence, và Harold Urey.