Cuối năm 2009, giới yêu điện ảnh đau buồn khi hay tin diễn viên Mỹ Brittany Murphy, người nổi tiếng với vai chính trong phim Yêu là cưới, qua đời. Khi ấy, cô mới 32 tuổi và nguyên nhân cái chết được dự đoán liên quan đến sử dụng thuốc gây nghiện kèm chứng rối loạn ăn uống. Đến tháng 5.2010, chồng của Brittany Murphy, nhà viết kịch Simon Monjack cũng qua đời ở tuổi 40 và được cho là do đau tim. Tuy nhiên mới đây, nguyên nhân cái chết của cặp đôi này được ghi nhận do viêm phổi và thủ phạm đã tấn công vào hệ hô hấp, gây viêm nhiễm phổi chính là nấm mốc.

Nấm mốc (mold) thật ra chỉ là một phần trong hệ vi sinh vật khổng lồ, gọi chung là vi nấm và ngành khoa học nghiên cứu các vi sinh vật này có tên vi nấm học (mycology). Không chỉ có nấm mốc mà nhiều loại vi nấm khác cũng có thể hại người, vì thế bài viết này sẽ dùng tên vi nấm để gọi tên thủ phạm gây cái chết của vợ chồng Brittany Murphy.

Thủ phạm có tội lẫn có công

Vi nấm là những vi sinh vật rất nhỏ với hơn 90.000 loài phân bố khắp nơi. Chúng được xem là thực vật bậc thấp không diệp lục tố, tức không có hoa lá, nên phải sống ký sinh trên các sinh vật hoặc chất rữa mục. Tuy có rất nhiều loại nhưng dựa vào hình thể cơ bản có thể chia làm hai loại: nấm men (là những vi nấm có dạng tế bào men hình tròn hay bầu dục, phải dùng kính hiển vi mới thấy được vì kích cỡ là tế bào giống như vi khuẩn) và nấm sợi (là những vi nấm đa bào phát triển thành dạng sợi tơ nhỏ, phân nhánh, sinh khối có thể thấy bằng mắt thường như nấm mốc màu đen phát triển trên thức ăn thiu ôi).

Vi nấm không chỉ gây hại mà còn đem lại nhiều lợi ích cho con người. Chúng ta ăn bánh mì thấy khoái khẩu, uống bia rượu vừa phải để phấn chấn đâu biết rằng để có bánh mì, bia rượu bắt buộc phải có nấm men Saccharomyces cerevisiae để lên men sản xuất hai thứ này. Hoặc trong y dược học, không thể có thuốc kháng sinh với tác dụng chữa bệnh thần kỳ nếu người ta không có nấm sợi Penicillium chrysogenum được dùng sản xuất penicillin. Bên cạnh các lợi ích, vi nấm có thể gây hại như làm hại thực phẩm và ký sinh gây bệnh cho người.

Những bệnh do vi nấm gây ra

Dựa vào bệnh học, có thể chia bệnh do vi nấm gây ra thành nhiều nhóm, trong đó có hai nhóm được lưu ý nhiều nhất là bệnh nhiễm nấm ngoại biên (đặc biệt là bệnh nấm da) và bệnh nhiễm nấm nội tạng (tức bệnh toàn thân).

Bệnh nấm da: rất phổ biến ở vùng khí hậu nhiệt đới ẩm như nước ta. Đây là bệnh nhiễm chủ yếu giữa người và người, người và vật, có thể kể: lang ben, nấm tóc, nấm da, nấm móng… Có khoảng 40 loại nấm da đã biết gây ra bởi vi nấm Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton. Thông thường bệnh nấm da không gây hậu quả quá nghiêm trọng.

Bệnh nấm nội tạng: hay bệnh nấm toàn thân, đang là vấn đề quan trọng với sức khoẻ con người. Trong 30 năm gần đây, bệnh nấm toàn thân tăng cao đột ngột không chỉ ở cộng đồng mà còn ở môi trường bệnh viện, lý do có sự suy giảm miễn dịch ở cơ thể con người. Các bệnh nấm toàn thân thường do các vi nấm sau: nấm men Crypococcus neoformans (thường mắc ở bệnh nhân AIDS), Histoplasma capsulatum, Blastomyces dermatitis, Coccidioides immitis, nấm men Candida albicans, nấm mốc Aspergillus spp.,... Bệnh nấm toàn thân có thể do lây vi nấm từ ngoài vào, như người bệnh bị lây nhiễm Cryptococcus neoformans qua đường hô hấp khi hít phải tế bào nấm men này từ chim bồ câu; và cũng có thể xảy ra do chính vi nấm sống ký sinh trong cơ thể người tăng sinh, gây bộc phát bệnh khi sức đề kháng yếu. Điển hình là nấm men Candida albicans hiện diện thường trực ở cơ quan tiêu hoá, nếu bộc phát sẽ gây bệnh ở miệng (đẹn ở trẻ con), ở đường tiêu hoá (gây viêm thực quản, viêm ruột), ở đường sinh dục (gây viêm âm hộ – âm đạo phụ nữ)…

Cách loại trừ hiểm hoạ nấm mốc

Mối nguy nhiễm bệnh nói chung, trong đó có vi nấm, có thể loại trừ nếu chúng ta biết thực hiện phòng bệnh cá nhân và vệ sinh môi trường đúng cách. Đối với bản thân, nên thực hiện các biện pháp: ăn uống đầy đủ và cân bằng chất dinh dưỡng từ các thực phẩm lành mạnh, nghỉ ngơi đầy đủ, có chế độ vận động thích hợp, biết sống thư giãn và phòng chống stress hữu hiệu… khi đó bất cứ mầm bệnh nào xâm nhập cũng không đủ sức phát triển thành bệnh. Ngoài ra, cũng cần vệ sinh môi trường sống cho sạch sẽ, sắp xếp lau chùi nhà cửa sao cho thông thoáng, có ánh nắng chiếu vào càng nhiều càng tốt (nấm mốc thường phát triển khi môi trường ẩm ướt, tối tăm), có thể dùng hoá chất diệt nấm mốc, diệt côn trùng, vệ sinh sạch các nơi có thể làm chỗ trú ẩn của chim chuột, côn trùng vì đây là nguồn vận chuyển các mầm bệnh, nấm mốc lan khắp nhà.

Bệnh vi nấm không chỉ gây hại cho người do xâm nhập, ký sinh ở cơ quan nào đó gây tổn thương như nấm mốc Aspergillus spp. gây khối u ở phổi (tháng 7.2010, bệnh viện bệnh nhiệt đới TP.HCM đã có báo cáo phát hiện ca bệnh nhiễm vi nấm Aspergillus spp.), mà chúng còn có thể gây hại bằng cách tiết ra các độc tố và khi con người bị nhiễm độc tố gọi là bị bệnh độc tố nấm. Điển hình là nấm mốc Aspergillus flavus khi nhiễm ở đậu phộng; hay hạt ngũ cốc, như gạo, tiết ra độc tố aflatoxin, con người ăn phải sẽ bị bệnh aflatoxin mạn tính đưa đến ung thư gan.

Có thuốc chữa hiệu quả

Việc điều trị bệnh nhiễm nấm nói chung, kể cả bệnh nấm toàn thân, hiện có thuốc chữa hiệu quả là các thuốc kháng sinh kháng nấm (như nystatin, griseofulvin, amphotericin B, các thuốc trong nhóm có tên chung imidazol như clotrimazol, miconazol, ketoconazol…) Vấn đề là phải phát hiện bệnh kịp thời, chẩn đoán đúng và điều trị đúng cách.

Trở lại trường hợp của vợ chồng Brittany Murphy, cả hai được ghi nhận do nhiễm nấm mốc có trong ngôi nhà sang trọng tại Los Angeles, đưa đến viêm phổi nặng. Ở đây, ta cần biết cơ thể con người luôn có sức đề kháng hữu hiệu, tuy luôn tiếp xúc với môi trường đầy mầm bệnh nhưng không hề hấn gì, là do hệ thống miễn dịch tốt (các bạch cầu, kháng thể được cơ thể tạo ra đủ sức tiêu diệt hoặc làm cho mầm bệnh không phát triển tới mức gây bệnh). Còn đối với Brittany Murphy, nếu đúng theo thông tin đã công bố, có lệ thuộc vào thuốc gây nghiện và suy nhược do ăn uống kém nên đã không đủ sức đề kháng khi nấm mốc có trong nhà xâm nhiễm phải. Các mầm bệnh này tăng sinh phát triển đến độ gây bệnh và đưa đến cái chết cho cô. Do nguyên nhân cái chết của Brittany Murphy ban đầu không được chẩn đoán đúng, nấm mốc có trong nhà cô không được tiệt trừ kịp thời nên đã dẫn đến cái chết sau đó của chồng cô. Một tai hoạ thật đáng tiếc!

PGS TS DS NGUYỄN HỮU ĐỨC (SGTT)