Nhà họ Vương ở Sà Phìn, Hà Giang

Tên dân dã của dinh thự này là "Nhà Vương" vì các vị lãnh chúa họ Vương của những người Hmong vùng Hà Giang - Cao Bằng đã đóng ở nơi đây từ đầu thế kỷ 20. Dinh họ Vương hiện đã được nhà nước công nhận là công trình văn hoá trên cao nguyên đá thuộc huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang.

Ngõ vào trước khi trùng tu. Ảnh Bảo Ngọc

Nhà Vương nằm trên một quả đồi hình mai rùa có hàng trăm cây sa mộc cổ thụ bao quanh ở thung lũng Sà Phìn (xã Lũng Phìn), che khuất trong một vùng rừng núi với các vách đá và sương mù.

Đường đi lên nhà Vương được lát bằng những phiến đá vuông vức, Bên ngoài là khu mộ của dòng tộc, được xếp bằng những viên đá tai mèo nằm im lìm dưới hàng thông.

Ngôi nhà được xây dựng vào năm 1914 bởi một ông quan triều Nguyễn là Vương Đức Chính, người thân tín và kế vị Hoàng Tử Bình, lãnh tụ của dân Hmong địa phương. Công trình do một kíp thợ khoảng 200 người từ Tứ Xuyên (Trung Quốc) sang làm.

Rộng 1120 m2 và gồm 64 phòng to nhỏ, sào huyệt cuối cùng của dòng họ Vương đã được xây dựng trong 8 năm, với sự tham gia của chính phủ Pháp và một chi phí khổng lồ là 150.000 đồng bạc Đông Dương trong khi thế chiến thứ nhất đang diễn ra ác liệt ở châu Âu.

Vương Đức Chính và con trai của ông là Vương Chí Sinh từng đóng vai chính trong một đường dây buôn thuốc phiện kéo từ khu vực của họ đến tận Miến Điện thông qua Tam giác vàng ở Thái Lan. Trong dinh nhà Vương có rất nhiều phòng dành cho lính canh và gia nô.

Nhà Vương được xây dựng bằng gỗ thông và đá xanh, mái lợp ngói ống. Ngôi nhà chia làm 3 lớp: tiền sảnh, trung sảnh, hậu sảnh. Tại mỗi lớp có bốn dãy nhà gỗ khép kín bao quanh một cái sân vuông. Đặc biệt có một căn hầm xây bằng những phiến đá xanh dày trên 60cm, được thiết kế để chứa thuốc phiện. Nó nằm ở phía trái ngôi nhà, đối xứng với căn hầm chứa vàng bạc ở phía bên phải sân giữa.

Trong khu dinh thự họ Vương, tất cả các phiến đá kê cột chính đều được tiện, gọt thành hình quả thuốc phiện. Sau khi mài nhẵn, thợ xây và gia nô đã dùng những đồng bạc trắng đánh cho bóng loáng, biến màu đá trắng thành màu đồng thau, gần như màu quả thuốc phiện đã phơi khô. Hoạ tiết trang trí trên đầu đao kèo gỗ cũng được tiện theo hình quả thuốc phiện.

Gác canh và mái ngói của khu phía sau. Ảnh Bảo Ngọc

Hiện vât lạ trưng bày trong góc sân hậu sảnh là cái bể hứng nước mưa, miệng hình bán nguyệt, được đục đẽo công phu từ nguyên một khối đá lớn. Tương truyền bể này vốn để cho bà vợ thứ nhất của vua Mèo dùng khi tắm bằng sữa dê.

Hiện nay ngôi nhà được một cô cháu (người áo vàng trong ảnh) trông coi và luôn mở cửa vồn vã đón khách du lịch.

Dấu vết vàng son một thời vẫn còn in dấu trong từng căn phòng, từ bức hoành phi đề 4 chữ "Biên chinh khả phong" do vua Nguyễn ban cho họ Vương đến những bức ảnh gia đình chụp với người Pháp và các vị lãnh đạo thời sau.

(NCCong cập nhật năm 2012)