Bệnh đậu mùa khỉ (cập nhật)

Hôm 23/7/2022, lần thứ hai trong vòng 2 năm, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã phải ban bố tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu. Lần này, nguyên nhân là bệnh đậu mùa khỉ - căn bệnh đã lây lan tới hơn 70 nước với gần 17.000 người mắc chỉ trong vài tuần.

Đậu mùa khỉ thoạt đầu chỉ xuất hiện ở những người đàn ông quan hệ tình dục đồng giới, nhưng nay đã bắt đầu xuất hiện ở cả trẻ em. Virus có thể lây lan qua bất kỳ hình thức tiếp xúc da kề da nào với người bị bệnh có tổn thương. Bệnh cũng có thể lây lan qua dịch tiết ra từ cơ thể, ga trải giường và quần áo bị nhiễm virus, hoặc các giọt bắn nếu một người có các nốt tổn thương ở miệng.

Nhìn chung, bệnh đậu mùa khỉ dễ nhận biết nhất thông qua những thay đổi trên da, bắt đầu bằng những tổn thương màu đỏ, trải qua các giai đoạn khác nhau và cuối cùng đóng vảy sau khi giai đoạn ủ bệnh của virus kết thúc. Các triệu chứng phổ biến của bệnh là nhức đầu, sốt, ớn lạnh, đau nhức cơ bắp và kiệt sức.

Ngày 26/5/2022, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết virus gây bệnh đậu mùa khỉ hiện đã lan ra hơn 20 quốc gia trên thế giới. Tiến sỹ Rosamund Lewis, phụ trách các bệnh đậu mùa trong chương trình khẩn cấp của WHO, cho biết đây là lần đầu tiên các ca bệnh đậu mùa khỉ lây lan ở nhiều nước cùng lúc và ở cả những người không có lịch sử đi lại gần đây đến các nước ở châu Phi là nơi đậu mùa khỉ là bệnh đặc hữu.

Trưởng nhóm kỹ thuật thuộc Chương trình dịch bệnh khẩn cấp của WHO, bà Maria Van Kerkhove, cho biết tình hình bệnh đậu mùa khỉ hiện đang trong tầm kiểm soát. Ở giai đoạn hiện nay, các biện pháp y tế cộng đồng như phát hiện sớm, cách ly ca bệnh có thể giúp ngăn chặn bệnh lây từ người sang người. Theo bà, bệnh lây lan do tiếp xúc gần về thân thể như tiếp xúc da, hầu hết các ca mắc đến nay đều ở thể nhẹ.

Trong khi đó, một nhóm nghiên cứu từ Đại học công giáo Louvain (KU Leuven) của nước Bỉ đã bắt đầu tiến trình giải trình tự gene của virus gây bệnh đậu mùa khỉ. Theo kết quả phân tích và nghiên cứu, nhà vi sinh vật học Emmanuel André cho biết virus gây bệnh đậu mùa khỉ có mã di truyền DNA phức tạp hơn nhiều so với virus RNA. Hiện có rất ít dữ liệu chất lượng tốt về các chủng gốc để có thể so sánh và xác định xem liệu virus gây bệnh đậu mùa khỉ đã có biến thể ở châu Âu hay chưa.

Cho đến nay, hầu hết các bộ gene của virus gây bệnh đậu mùa khỉ được phân tích đều có cùng gốc với chủng virus xuất hiện ở Tây Phi và ít độc lực hơn so với 2 chủng ban đầu ở Trung Phi. Nhóm nghiên cứu nghi ngờ khả năng các trường hợp mắc bệnh mới được ghi nhận gần đây ở châu Âu đều đến từ cùng một chủng virus, dù chưa thể xác định chắc chắn.

Đầu tháng 5 này, các nhà khoa học cũng đã giải trình tự gene virus từ mẫu bệnh phẩm của một người mắc bệnh đậu mùa khỉ ở Bồ Đào Nha và xác định được rằng chủng virus mà người này mắc phải giống chủng đã ghi nhận ở Anh vào năm 2018. Theo giáo sư sinh học và miễn dịch học Eric Muraille thuộc trường ULB (Đại học Tự do Brussels, Bỉ), không nên chủ quan khi đánh giá về mức độ lây lan của bệnh đậu mùa khỉ ở châu Âu, dù hiện nay tốc độ lây lan mới chỉ ở mức thấp.

GS Muraille nhấn mạnh việc xuất hiện nhiều ca bệnh ở các nước phương Tây hiện nay cho thấy có thể virus đã âm thầm lây lan trong thời gian qua. Theo giáo sư, mọi thái độ kỳ thị với người bệnh tại thời điểm này đều khiến họ sợ sệt mà giấu bệnh và gây khó khăn cho việc truy vết cũng như nghiên cứu về đường đi của loại virus này. Cũng theo ông, do châu Âu không phải là môi trường thông thường của virus gây bệnh đậu mùa khỉ, virus này lại có khoảng 200 gene tiến hóa rất chậm ít có nguy cơ gây biến thể nguy hiểm nên việc cần làm hiện nay là phải xác định chính xác trình tự gene và theo dõi sự tiến hóa của virus này.

Giới chức y tế Bỉ và quốc tế đánh giá virus này không lây lan nhanh như virus corona, thậm chí còn chậm hơn bệnh đậu mùa thông thường. Bệnh lây qua tiếp xúc gần qua các tổn thương trên da, nhưng người bệnh thường sẽ tự khỏi. Tuy nhiên, việc xuất hiện các ca bệnh lây truyền từ người sang người đồng thời ở cả Mỹ và châu Âu hiện nay cho thấy phần nào sự bất thường của loại virus này, đòi hỏi phải tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ như cách ly mầm bệnh, chăm sóc y tế, tiêm phòng cho các trường hợp tiếp xúc gần và giải trình tự gene trên quy mô lớn đối với chủng virus đang lây lan ở phương Tây.

Tại Bắc Mỹ, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) của Mỹ cho biết nước này đã phát hiện 9 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ trên 7 bang. Giới chức y tế Canada cũng xác nhận 16 trường hợp mắc bệnh, tất cả đều được phát hiện ở tỉnh bang Quebec nhưng đến nay họ vẫn chưa công khai xác định nguồn gốc bệnh đậu mùa khỉ ở nước này do lo ngại quyền riêng tư và sự kỳ thị. Các bác sỹ Canada cho biết bệnh đậu mùa khỉ có nhiều khả năng bắt nguồn từ phòng xông hơi G.I. Joe ở thành phố Montreal và bùng phát lây lan, phần lớn các ca mắc là nam giới tuổi từ 20-30, có quan hệ đồng giới.

Theo số liệu của Cơ quan phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh châu Âu (ECDC), tính đến thời điểm này đã có 118 ca mắc bệnh đậu mùa khỉ được ghi nhận ở 12 nước châu Âu, không kể Anh. ECDC khuyến nghị cách ly những vật nuôi họ chuột ở các cơ sở cách ly riêng, trong khi những thú nuôi như chó và mèo có thể cách ly tại nhà, ở nơi có không gian ngoài trời thoáng đãng và được bác sỹ thú y thăm khám định kỳ. Theo hướng dẫn mới từ ECDC, những loại thú cưng này sẽ bị tiêu hủy nếu cần để ngăn chặn bùng phát bệnh đậu mùa khỉ.

(NCC, TTO, VNP)