Blog Đông Tác

Nguyễn Chí Công, CFLS

Trang nhà > Lịch sử > Danh nhân > Phạm Ngũ Lão (1254–1320)

Phạm Ngũ Lão (1254–1320)

范五老

Chủ Nhật 24, Tháng Hai 2008, bởi From FB

Pham Ngu Lao was a general of the Trần Dynasty during the reigns of three successive emperors Nhân Tông, Anh Tông, and Minh Tông. His talent was noticed by Prince Hưng Đạo Trần Quốc Tuấn who married his adopted daughter to Phạm Ngũ Lão and recommended him for the royal court. Renowned as a prominent general in the battlefield, Phạm Ngũ Lão was one of the few commanders of the Vietnamese army during the second and third Mongol invasion who did not come from the Trần clan. After the war of resistance against the Yuan dynasty, Phạm Ngũ Lão continued to participate in numerous military campaigns of the Trần Dynasty in which he often succeeded. Today, Phạm Ngũ Lão is still considered one of the most capable military commanders of both the Trần Dynasty and the history of Vietnam. He also commanded the Dai Vietnam army to invade the Lang Xang Kingdom (Laos) three times (1294, 1297 and 1301) and Champa kingdom two times (1312, 1318).

Phạm Ngũ Lão là một danh tướng nhà Trần. Ông quê làng Phù Ủng, huyện Đường Hào, Hải Dương (nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên). Theo sách Tông phả kỷ yếu tân biên của Phạm Côn Sơn dẫn Gia phả họ Phạm, ông là cháu 8 đời của tướng Phạm Hạp thời nhà Đinh.

Sau khi ông mất, dân Phù Ủng dựng đền thờ ngay trên nền nhà cũ của ông. Ông cũng được phối thờ bên cạnh Trần Hưng Đạo tại đền Kiếp Bạc, Chí Linh, Hải Dương.

Đền Phù Ủng

Cuộc đời và sự nghiệp

Phạm Đình Hổ trong Vũ trung tuỳ bút có kể lại chuyện Phạm Ngũ Lão ra mắt Trần Hưng Đạo đại ý như sau: Hưng Đạo Vương cùng tuỳ tùng đi ngang qua Đường Hào thấy Phạm Ngũ Lão ngồi bên vệ đường đang đan sọt. Quân lính kéo đến, dẹp lối đi. Phạm Ngũ Lão vẫn ngồi thản nhiên, như không để ý đến ai cả. Quân lính cầm giáo đâm vào đùi chảy máu mà ông vẫn không nhúc nhích, thấy vậy Vương dừng lại hỏi, bấy giờ Phạm Ngũ Lão mới trả lời rằng đang nghĩ một câu trong binh thư nên không để ý. Biết người có tài, Trần Hưng Đạo cho ông ngồi cùng kiệu đưa về kinh sư. Từ đó Phạm Ngũ Lão trở thành môn khách của Trần Hưng Đạo.

Trong hai cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Nguyên lần thứ 2 và thứ 3 (1285-1288) Phạm Ngũ Lão lập được nhiều chiến công. Năm 1285, ông cùng với Trần Quang Khải tiến đánh Chương Dương, Hàm Tử, đập tan đội binh thuyền khổng lồ của giặc và diệt quân Nguyên chiếm đóng Thăng Long. Sau đó, Phạm Ngũ Lão được lệnh mang 3 vạn quân phục kích đánh địch ở Vạn Kiếp, chặn đường địch rút chạy lên biên giới phía bắc và diệt được hai phó tướng địch là Lý Quán và Lý Hằng. Lần kháng chiến sau vào năm 1288, Phạm Ngũ Lão cùng các tướng bày trận phục kích đường rút lui của giặc trên sông Bạch Đằng, trong trận này quân nhà Trần bắt sống các tướng giặc Phàn Tiếp, Áo Lỗ Xích, Ô Mã Nhi. Phạm Ngũ Lão tiếp tục truy kích cánh quân của Thoát Hoan trên đường bộ.

Phạm Ngũ Lão đã bốn lần cất quân đi trừng phạt sự xâm chiếm, quấy nhiễu của quân Ai Lao, hai lần Nam chinh đánh thắng quân Chiêm Thành, buộc vua Chiêm là Chế Chí phải xin hàng.

Ông được Trần Hưng Đạo gả con gái (giả làm con gái nuôi của Trần Hưng Đạo vì nhà Trần có quy định chỉ gả con gái trong dòng tộc) là quận chúa Anh Nguyên.

Năm 1290, vua Trần Nhân Tông giao cho ông cai quản quân Thánh Dực, phong chức Hữu Kim ngô Đại tướng quân. Đến đời vua Trần Anh Tông, ông được thăng tới chức Điện súy Thượng tướng quân, tước Quan nội hầu.

Không chỉ có tài về quân sự, mà còn để lại nhiều bài thơ về chí trai, lòng yêu nước. Hiện nay tác phẩm của ông chỉ còn lại hai bài là Thuật Hoài (Tỏ Lòng) và Vãn Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương (Viếng Thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương).

Ngày 1 tháng 11 năm 1320, Phạm Ngũ Lão mất, hưởng thọ 66 tuổi. Vua Trần Minh Tông nghỉ chầu 3 ngày.

Thuật hoài

Hoành sáo giang sơn cáp kỷ thu ,
Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu.
Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu .

Bản dịch 1: Chí làm trai

Vung giáo non sông đã bấy lâu,
Ba quân như cọp nuốt sao Trâu.
Công danh trai tráng còn mang nợ,
Luống thẹn khi nghe chuyện Vũ Hầu.

Bản dịch 2: Chí trai thời loạn

Ba quân tướng sĩ hùng anh
Mấy thu ngọn giáo tung hoành non sông
Làm trai chưa thỏa tang bồng
Thẹn thùng nghe kể chiến công Vũ hầu

Chú thích:

  • Thuật hoài: khẳng khái bày tỏ chí khí mình.
  • Ngưu: một ngôi sao sáng ở phương Bắc.
  • Vũ hầu: tức Gia Cát Lượng, một người tài đời Tam quốc, giúp Lưu Bị dựng nên nhà Thục Hán, lập được nhiều chiến công lẫy lừng, chết được truy tặng tước Vũ Hương Hầu.