Blog Đông Tác

Nguyễn Chí Công, CFLS

Trang nhà > Con người > Hồi tưởng > Xuất ngoại (Phần 2)

Xuất ngoại (Phần 2)

Chủ Nhật 25, Tháng Mười 2009

Lần đầu tiên đến Mátxcơva năm 1981, tôi còn nhớ nguyên cái cảm giác nghẹn ngào, bồi hồi đến nghẹt thở vì được hưởng niềm hạnh phúc quá tầm và tôi đã ứa nước mắt sung sướng nhớ thương khi máy bay hạ độ cao, qua làn sương mờ đục buổi sáng mai, từ cửa sổ máy bay nhìn ra, tôi thấy như trong mơ Mátxcơva ẩn hiện khối hình những toà nhà cao thấp, các khu dân cư, các dải rừng xanh nhạt, hệt như khi lần đầu xa Tổ quốc, trở về bay vào địa phận nước nhà, nhìn xuống thấy dải sông Hồng uốn lượn đỏ như son và những đồng lúa kẻ ô xanh biếc.

Maxcơva! Maxcơva!

Như một đứa con, như một người Nga,

Tôi yêu người, mãnh liệt,

Đằm thắm, dịu dàng

(Thơ A. Puskin)

Lần đi Liên Xô này tôi có cái hào hứng riêng. Trước hết là sẽ sống tương đối nhiều ngày ở miền đất vẫn hằng ngưỡng mộ đó. Sau nữa lúc này, con gái tôi là Đinh Hoàng Ngân, sinh viên khoa tiếng Nga Đại học Sư phạm Ngoại ngữ Hà Nội đang học năm thứ ba ở Minxkơ, thủ đô Bêlarút, và cháu Đinh Huy Dương con trai anh cả Đinh Trọng Lạc tôi đang học Đại học Sư phạm ở Lêningrát.

Theo kế hoạch thì đầu tháng 6 năm 1985 khoá học mới khai giảng. Nhưng chúng tôi, 45 học viên Việt Nam từ khắp các cơ sở công đoàn trong cả nước đã được triệu tập về trụ sở Tổng Liên đoàn ở Hà Nội từ giữa tháng 5 để làm công việc chuẩn bị. Trong đó có nhiều việc quan trọng, như nghe phổ biến tình hình quốc tế, nước bạn, thấm nhuần mục đích yêu cầu của khoá học, làm hộ chiếu, mượn quần áo, khám sức khỏe và học tập nội quy sinh hoạt đoàn.

Về tình hình quốc tế và Liên Xô, trưởng ban quốc tế Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam Nguyễn Thuyết phổ biến, tôi ghi được đôi ba ý như sau:

- Thế giới đang ở trong thế đối đầu căng thẳng. 572 tên lửa Pơsinh 2 của Mỹ sẵn sàng năm phút sau khi có lệnh là bấm nút bắn vào Liên Xô. Tuy vậy, Mỹ cũng không dám ngang nhiên nhảy vào Grenada can thiệp quân sự. Liên Xô không cho phép Mỹ thay đổi tương quan lực lượng.

— Liên Xô hùng cường chiếm 20% tổng sản phẩm thế giới, ngang Mỹ(?) Thế giới có 25 vạn sản phẩm. Liên Xô sản xuất đủ từng ấy sản phẩm. Trong phe XHCN, chỉ có Liên Xô là nước duy nhất có khả năng và có trách nhiệm với cách mạng toàn cầu. Chứng cớ là Ăngôla, đất nước sa mạc nóng 50, 54 độ chỉ sống nổi loài thằn lằn trắng mào đỏ, từ Mátxcơva bay một ngày mới đến nơi, vậy mà cách mạng ở đây vừa bùng nổ, thành công, hàng hoá và người Liên Xô đã tràn ngập. Liên Xô bao cả Ăngôla, giúp Ba Lan trả nợ 30 tỷ đôla

- Liên Xô đang tiến hành perestroieka, tức cải tổ, lãnh tụ đảng là Gorbachov, 55 tuổi có nhiều ý đồ táo bạo, ví dụ ra sắc lệnh cấm uống rượu, nấu rượu. Vì hàng năm ở Liên Xô, rượu tàn hại nền kinh tế và xã hội không kể xiết. Ngày thứ hai hàng tuần, một phần ba thợ nghỉ việc vì say rượu. Số vợ chồng ly dị nhau vì rượu tăng gấp bội. Rượu là quốc hoạ. Vì nó, kỷ cương xã hội mất nghiêm, con người thiếu lương tâm, thời gian bị lãng phí, lương thực bị hao kiệt.

- Việt Nam hiện thời là con đê ngăn cơn hồng thủy bành trướng.

Đáng chú ý là những lời dặn dò cụ thể về ăn ở đi lại ứng xử… Chẳng hạn:

- Nơi học là một làng ngoại ô Mátxcơva, một vùng rừng thông, hút thuốc lá phải cẩn thận, kẻo gây hỏa hoạn!

- Thời khoá biểu hàng ngày khá nặng, khó thích ứng, nhưng nên nhớ dù là cấp chức gì, một khi đã đi học thì đều là học trò cả. Giảng viên vào lớp là phải đứng dậy chào!

- Ngại học mà cáo bệnh là người ta đưa vào bệnh viện nằm mười ngày liền, ăn ở khổ, tiếng tăm không biết, như thằng tù, chớ dại!

- Kinh nghiệm là cứ đến thư viện mượn sách đại vào, đọc hay không bất biết, nhưng như thế là người ta hài lòng, cho là mình chăm chỉ.

- Mới sang, đề nghị cấm trại một tuần, vì người ta mới cấp cho mấy chục rúp đã đổ xô đi mua hàng, người ta cười cho. Mà trong việc mua hàng kinh nghiệm cho biết là chớ nên vội vã. Năm rồi, có anh vừa chân ướt chân ráo đến Mát đã đi mua đôi giầy 14 rúp, sau mới biết là hớ, tiếc mãi.

- Đi tham quan bảo tàng, thấy tranh khỏa thân đừng có cười. Người ta cho thế là vô văn hoá!

- Chơi điền kinh thì phải mặc quần áo thể thao, chứ không thể quần đùi may ô như ở nhà. Pigiama mặc ở trong buồng ngủ thôi. Ở nhà bếp có thể mặc quần áo thể thao được.

- Ngồi trong nhà cũng phải đóng cửa ra vào. Vì mỹ quan và tránh gió lùa. Tây họ sợ gió lùa lắm! Ra khỏi nhà phải tắt điện!

Nhiều, rất nhiều điều căn dặn tỉ mỉ tương tự. Thật đúng là anh em công nông dạy bảo nhau. Có điều là những cuộc họp đoàn thường rất ồn ào. Vì trên nói, dưới cũng rỉ tai nhau: này, nồi áp suất chỉ có 14 rúp rưỡi thôi. Quạt Orbita thì 18 rúp rưỡi mua được. Còn nhung thì nhớ mua loại chữ đỏ nhé!

Sau họp đoàn dặn dò là đến tiết mục đi mượn quần áo. Kho quần áo giầy mũ của Bộ Tài chính toàn loại rung rúc, đã qua tay nhiều người rồi nên chọn được một bộ complet vừa ý rất khó. Khổ nhất là chọn giầy. Tìm được đôi vừa chân vừa ý là rất hiếm. Toàn loại sứt sẹo, cóc gặm. Cuối cùng, có cách nào hơn, đành tặc lưỡi xách về vậy. Giờ nghĩ lại mới thấy thương mình, thương anh em. Chứ hồi ấy, có biết là khổ đâu. Cũng chẳng oán thán, trách cứ ai. Nó như là cái sự tất nhiên phải là vậy thôi!

Ngoài ra còn mấy chi tiết quan trọng nữa không thể không kể. Một là, mỗi người đi học phải đóng 20 đồng, để lấy tiền mua tặng phẩm cho bạn, vì tính ra số người mình cần tặng quà phải trên dưới 70; trong đó nào là hiệu trưởng, giáo vụ, y tá, nhà ăn, nào là những cơ sở sẽ đi tham quan hoặc gặp gỡ làm việc. Hai là, tất cả những người đi học đều phải nộp lại tiền ăn cho Bộ Tài chính và tem lương thực, hoặc giấy cắt lương thực cho Bộ Lương thực trong thời gian đi học. Cụ thể, ai lương từ 121 đồng đến 160 đồng tháng thì nộp tiền ăn mỗi tháng là 24 đồng. Còn gạo thì tất nhiên một suất một tháng là 13kg 225. Cứ thế mà nhân lên số ngày đi học. Công bằng hợp lý lắm! Anh được đi sang nước bạn, được ăn uống sung sướng thừa mứa, thì suất gạo và tiền ăn ở nhà dôi ra phải nộp lại chứ còn gì!

* * *

Bây giờ đây, năm tháng đã qua đi cả hai chục năm rồi, ngồi nhớ lại tôi vẫn thấy rành rành cái không khí tấp nập sôi động ngốt ngát ở những ngày chuẩn bị lên đường.

Lên đường sang nước bạn! Ừ thì đó là một dịp để mở mang đầu óc, để được thấy những chân trời mới mẻ. Nhưng, chẳng ai phải dạy ai cả, tất cả đều tự hiểu rằng, đây là một cơ hội, một cơ hội vàng, hiếm hoi mới có được một lần trong đời, để cải thiện chút ít cuộc sống vật chất đang quá ư lầm than, nghèo nàn, khổ cực của mình.

Nghèo khổ quá! Cơm không đủ ăn. Quần áo không đủ mặc. Tiêu chí giàu có là có được chiếc xe đạp Mifa của Đức và chiếc máy khâu Singer! Vậy thì còn gì nữa không nắm ngay lấy cơ hội trăm năm mới có một lần này.

Mua hàng từ Việt Nam sang Liên Xô bán, lấy rúp, rồi mua hàng từ bên đó đem về Việt Nam bán lại, đó là một quy trình giao thương khép kín từ T ra H rồi thành T’ phổ biến cho bất cứ ai, từ các nhân vậåt VIP tới các cán bộ èng èng như chúng tôi. Bởi vì công việc tưởng là phức tạp này hoá ra cũng rất đơn giản. Nó đơn giản như anh tham nhũng chỉ cần có con dấu là lợi lộc tự khắc ùn ùn tìm đến. Đơn giản vì có cả một bộ máy dịch vụ ở bên ta và ở cả bên trời Tây sẵn sàng phục vụ anh từng công đoạn, và nếu anh lờ ngờ thì nó còn có thể mách bảo anh từ A đến Z, rằng, anh cần mua đem đi những gì, giá cả bao nhiêu, sang đó bán đi được bao nhiêu, và mua đem về những hàng gì với giá cả thế nào. Đừng có nói người Việt mình bị tha hoá ngờ nghệch như gà công nghiệp vì chế độ bao cấp. Xin lỗi, dân mình tinh khôn đâu có kém ai, không tin xin mời lên các phố Hàng Đào, Hàng Ngang hồi ấy, không tin xin mời đến các Ob, các Đôm nổi tiếng ở Mát hồi ấy, đó chẳng phải là nơi ươm mầm các doanh nhân tài ba, các đại gia thời đổi mới sau này đó sao!

Đại để thì từ những kẻ khôn ngoan nhất đến những anh khù khờ nhất trong đoàn, kể cả những người dửng dưng, vì thực tình là cũng có một số cán bộ tuổi đã cao ngại ngùng trước công cuộc kiếm tìm lợi lộc nhưng cũng bị cuốn theo “phong trào”, ai cũng ít nhất là đủ số cân hành lý được phép mang theo lên máy bay là 20kg. Ai cũng có đủ các cơ số được phép mang theo, hoặc coi như đồ nhật dụng hoặc coi như quà cáp vặt vãnh tặng bạn bè: 2 cái quần bò, 2, 3 cái mũ bò, 1 đồng hồ Citizen, 5 cái kính cơn, 2 kimônô, 2 áo khiêu vũ hở vai, 5 áo phông Thái, 10 làn cói, 2 gói mì chính, 10 bút chì kẻ mắt, một lố son Mỹ…

Khốn khổ là nạn bạn bè gửi quà hàng họ sang bên đó cho người thân. Cơ số được mang theo của mình đã đủ rồi. Mà “quà” bạn gửi thì cũng lại quần bò, áo phông… Có người không biết điều, lại còn gửi cả một đôi giầy adidas tổ bố, nặng gần nửa ký và một đống rổ rá, mành mành mây tre mỹ nghệ để sang đó bán hộ. Từ chối thì mất lòng bạn bè. Lộc bất khả tận hưởng. Thôi thì đành phải co kéo, dồn nén, dùng đủ mọi phép thuật, nào cái này đút túi, nào cái này xách tay… để cho đúng với chỉ số cân lạng tiêu chuẩn.

Mệt nhọc vì công việc mua bán lại càng mệt nhọc và ngao ngán nhức nhối khi lên sân bay qua kiểm tra Hải quan. Tháng 5, cái phòng Hải quan bé tin hin ngập ngụa người và hàng. Hòm xiểng, va li, túi xách ở nhà đã xếp sắp, chằng gói cẩn thận, dưới con mắt soi mói tinh quái của cán bộ Hải quan đều bị nghi ngờ là có hàng quốc cấm, là phạm luật. Cái gì đây? Mở ra! Sao mà nhiều áo phông thế! Chỉ được hai thôi. Vứt lại! Xi líp đàn bà mang đi làm gì? Làm gì mà cả vàng hương thế này? Sang đó cúng ai? Tất cả đều bị dỡ tung ra lục lọi, bới móc, hoạnh hoẹ hạch sách tàn bạo đến man rợ. Nhìn ra cửa phòng chờ, thấy người thân đứng chen chúc trong đám người đi tiễn sau hàng rào chắn, mắt hong hóng nhìn vào, đâu có phải buồn rầu vì chia ly, mà lo âu ngờm ngợp vì sợ phải trả lại hàng. Vì chốc chốc lại thấy một người từ nơi Hải quan kiểm tra ôm cả một đống những là quần bò, áo phông đưa ra, rầu rĩ bảo Hải quan họ không cho mang đi! Khốn nạn! Luật lệ gì mà bất cận nhân tình thế! Mặt đỏ gắt. Mồ hôi vã như tắm. Cúi xuống
gom lại quần áo, đồ hàng bị bới lộn tung toé, mắt xót đắng không hiểu là vì mồ hôi hay nước mắt, vội vã buộc níu lại, lếch thếch xách ra cửa kiểm tra an ninh, chỉ muốn kêu trời, sao kiếp người lại khổ nhục đến thế này!

Đi học mà khốn khổ, nhục nhã thế này ư? Khổ nhục quá đi chứ, kể cả anh bạn Đ. cùng đi. Anh cũng bị bới lộn, hoạnh hoẹ quát nạt. Anh cũng đầm đìa mồ hôi như mình. Nhưng qua cửa kiểm tra an ninh, anh vừa cười khơ khơ vừa khom lưng cởi bớt cái quần bò mặc ngoài vừa khoe: Cậu xem, người tớ giá trị tương đương một chiếc va li! Thế là tớ thoát được thêm hai cái quần bò, hai cái mũ bò… Thì ra nóng chết ngốt thế này mà anh ních vào mình những hai cái quần bò và đội lên đầu hai cái mũ bò lồng vào nhau. Còn trong túi áo túi quần anh thì đủ cả son Mỹ, bút chì kẻ lông mày, mì chính, chuỗi hạt xương…

Tìm số ghế ngồi xuống, tự an ủi, thôi, thời thế bắt phải thế chứ biết sao bây giờ! Thì nghe tiếng động cơ máy bay khởi động rầm rầm, cùng lúc cả khoang máy bay nổi lên tiếng khóc rền rĩ của đám các cháu gái đi bán sức lao động nơi xứ người: Ơi mẹ ơi! Ơi bố ơi… Não lòng quá! Cúi xuống, nước mắt tủi hổ lại ứa ra ở vành mi.

* * *

Nơi chúng tôi đến học có tên Học viện Nâng cao Trình độ Cán bộ Công đoàn, trực thuộc Tổng Công hội Liên Xô.

Học viện là một quần thể kiến trúc xinh xắn nằm trên đường Radinskoe, thuộc xã Xaltưkôpka, huyện Balasikhinxki, thành phố Mátxcơva. Học viện cách thủ đô Mátxcơva 60 km, nhưng đi lại thuận tiện; từ học viện đi bộ hơn một cây số theo con đường làng rợp bóng mát, đến ga tàu điện, đi chừng 20 phút nữa là tới ga mêtrô Kourski và thế là đã vào nội ô Mátxcơva.

Đây là vùng ngoại ô Mátxcơva. Bạt ngàn là rừng thông thuần giống chen lẫn với những vạt rừng sồi lá nhỏ, cùng bạch dương thân trắng sọc đen và phong lá vàng. Không khí ở đây cả ngày lẫn đêm đều thanh tĩnh êm đềm. Đang là giữa mùa hạ nhưng từ rừng tỏa ra hơi mát dễ chịu như đầu mùa đông ở bên ta. Nắng trong như lọc, nhìn rõ từng hạt bồ công anh có đuôi bông rắc bay đầy trời.

Thích nhất là những khu rừng thông có dáng vẻ nguyên thủy, lách tách tiếng cành khô rụng, quả thông rơi và tiếng con sóc chuyền cành. Mải mê đi trong màu xanh đậm của rừng già, bất chợt, bỗng thấy trời mở ra sáng choang và như lộn ngược trước mặt, mới ngỡ ngàng nhận ra, trước mắt mình cả một hồ nước rộng và tĩnh lặng trong vắt. Vẳng lại đây đó tiếng con nít cãi nhau chí choé vang trong rừng thẳm, ấy là tiếng bọn trẻ trong làng vào rừng để làm tổ cho lũ sóc rừng tránh rét khi mùa đông tới. Đôi khi đang đi chợt dừng chân vì nghe thấy tiếng nước róc rách thì cũng vừa lúc nhận ra một dòng suối nhỏ đang thầm thì chảy ở ngay bên cạnh mình, bên bờ là những cây trúc đào cành thưa chẽ thẳng, hoa đỏ, quen thuộc như đã từng thấy nhiều lần ở những con suối vùng cao Sapa. Thấp thoáng một bóng áo đỏ phơi trên một lùm cây như một chấm son rớt, một ngọn lửa vàng rười rượi bên bờ suối, một đuôi ô tô du lịch xanh lam ló ra ở một bụi cây lúp xúp, hình tích của những ngày đi nghỉ cuối tuần của dân Mátxcơva.

Yên bằng, êm ả, thưa thoáng quá, một cuộc sống tự nhiên nhi nhiên, chậm rãi, đều đặn và sâu trầm. Cả những ngôi nhà đặc trưng Nga thấy hai bên con đường làng đi ra ga tầu điện, vách là những cây gỗ tròn để nguyên vỏ như mới ngả xuống từ rừng, hoa cúc nở vàng thắm cạnh chiếc ghế xích đu gỗ có bà già ngồi trong nắng cặm cụi từng mũi kim đan len.

Nghe nói, L. Tôlstôi và Lermôntốp đã từng ở đây. Và tôi ngờ rằng tác giả bản Chiều ngoại ô Mátxcơva thăm thẳm trữ tình cũng lấy cảm hứng cho tác phẩm bất hủ ấy ở đây.

Chiều thanh vắng là đây, âm thầm gió rì rào… Ở đây, ngày như dài rộng thêm ra và lúc nào cũng âm âm cái bóng chiều êm đềm, mênh mang, sâu lắng. Cái bóng chiều cứ nối dài ra, cho đến chín giờ tối vẫn không chịu lụi tàn, rồi cứ thế, cứ tràn ra, loang rộng ra mãi mãi, tạo thành những đêm trắng mênh mông, huyền ảo và lớn lao.

Những đêm dài sáng trắng không sao ngủ được! Những đêm dài sáng trắng có tiếng quạ kêu quà quà buồn thê thiết ở cây thông ngay cạnh cửa sổ căn phòng ngủ, không sao nhắm mắt được vì khắc khoải nỗi nhớ nhà, nỗi thương vợ, thương con.

(NĐBND)


Xem online : Xuất ngoại (Phần 3)