Khu nhượng địa Đồn Thủy

Phố Trần Hưng Đạo đoạn phía đông giáp đường Trần Khánh Dư cho tới đầu thế kỷ XIX từng là thôn Tây Long Đồn, thuộc tổng Tả Túc, huyện Thọ Xương. Đồn Tây Long là nơi đồn trú của một đơn vị quân đội của triều đình kiểm soát sự đi lại trên sông Hồng, sau gọi là đồn Thủy quân và tới năm 1875 trở thành khu “Nhượng địa” tức khu đất mà vua nhà Nguyễn nhường (!) thực dân Pháp.

Trước năm 1888, người Pháp chỉ được lưu trú trong khu vực “Đồn Thuỷ”. Đó là kết quả của một hoà ước sau những vụ khiêu khích dẫn đến xung đột giữa các đạo quân Pháp từ Sài Gòn kéo ra, lúc đầu đòi mượn đường để ngược sông Hồng xâm nhập vào Tây Nam Trung Quốc, tiếp đó là tấn công chiếm thành Hà Nội dẫn đến cái chết của Tổng đốc Nguyễn Tri Phương. Triều đình Huế phải ký hoà ước trong đó có dành một vùng đất nhượng địa cho đạo quân chiếm đóng trú chân, đổi lấy việc Pháp trao trả thành Hà Nội (1873).

Tại đây, quân Pháp đã xây dựng những công trình dân sự và quân sự để làm bàn đạp xâm nhập vào Hà Nội bằng ngoại giao và vũ lực. Nhiều công trình được xây dựng tạo nên một không gian kiến trúc kiểu Pháp đầu tiên ở Hà Nội. Trong đó có di tích toà nhà giữa của khu Nhà khách Bộ Quốc phòng ở phố Phạm Ngũ Lão ngày nay.

Những công trình xây dựng ở Đồn Thủy, nhìn từ sông Hồng

Từ Đồn Thuỷ, khu phố Pháp lan ra khu vực nay là đường Phạm Ngũ Lão

Sau khi đánh chiếm Hà Nội lần thứ 2 dẫn đến cái chết của Tổng đốc Hoàng Diệu, từng bước cả Bắc Kỳ biến thành đất bảo hộ và quân Pháp mở rộng nhượng địa ra cả khu vực Thành phố Hà Nội (1888). Khu Đồn Thuỷ vẫn tồn tại như cơ sở hậu cần và quân y viện cho đạo quân chiếm đóng lâu dài.

Quân Pháp xây kè sau những vụ lở đất và xây các toà nhà làm quân y viện

Khi đã chiếm xong nước ta thì bọn chúng xây dựng ở cuối khu “Nhượng địa” này một bệnh viện dành riêng cho người Pháp. Bệnh viện bắt đầu được xây từ tháng 12-1891 và tới tháng 8-1894 thì nhận bệnh nhân, lấy tên của viên toàn quyền đặt là bệnh viện La-nét-xăng (Hopital De Lannessan) nhưng dân chúng quen gọi là “nhà thương Đồn Thủy”. Nay là bệnh viện quân y 108.

Tham khảo Dương Trung Quốc (Xưa & Nay)