Blog Đông Tác

Nguyễn Chí Công, CFLS

Trang nhà > Lịch sử > Cận đại > Lương Khải Siêu và Phan Bội Châu

Lương Khải Siêu và Phan Bội Châu

Thứ Sáu 11, Tháng Năm 2007

Lương Khải Siêu (1873-1929)

Lương Khải Siêu Lương Khải Siêu là một thần đồng, 16 tuổi đỗ cử nhân. Hỏng thi tiến sĩ liền bỏ cử nghiệp theo học nhà cải cách Khang Hữu Vi rồi tham gia chính trị phò vua trẻ Quang Tự.
Khi còn ở trong nước, Phan Bội Châu đã có dịp đọc Lương Khải Siêu qua Trung Quốc Hồn Báo, một số Tân Dân Tùng Báo hay bộ sách Mậu Tuất Chính Biến.
Mậu Tuất Chính Biến là tên sự kiện năm 1897, khi các Nho sĩ và quan lại canh tân nổi lên làm cách mạng chống triều đình nhà Thanh đã bị Từ Hy thái hậu trấn áp, Viên Thế Khải phản bội, vua bị giam, Đàm Tự Đồng bị tử hình, Lương Khải Siêu... phải chạy qua Nhật tỵ nạn.
Là đệ tử của Khang Hữu Vi, thuộc phái Vương Dương Minh Học, Lương Khải Siêu được coi là nhà chính trị, nhà tư tưởng canh tân, nhà cải cách bảo hoàng, nhà văn, nhà báo, nhà phê bình, nhà giáo dục, học giả... lãnh vực nào cũng xuất sắc.
Năm 1911, ông về Trung Quốc, làm Bộ Trưởng Tư Pháp, Tài Chính trong chính quyền Dân Quốc rồi Giáo Sư các đại học, mất năm 1929.

Cuộc gặp Phan - Lương

Phan Bội Châu Tới Yokohama vài ngày sau, cụ Phan đã tự viết thư kèm danh thiếp ra mắt Lương Khải Siêu đang lưu vong ở Nhật.
Lá thư với lời lẽ thống thiết, lược dịch như sau:
Chúng tôi là những người tỵ nạn, lưu dân Nam Hải. Hàng ngày chúng tôi phải đem tính mạng mình chiến đấu với đám ưng khuyển. Lòng luôn phẫn nộ, ngó trời mà khóc, không biết có cách gì thoát được sự khổ ải này không?
Với cách viết kiểu cổ, Phan Bội Châu dùng hình ảnh mô tả nỗi đau đớn của người tìm đường cứu nước và mong được gặp Lương Khải Siêu:
Rút kiếm ra đâm xuống đất vì lòng đầy uất ức không muốn sống nữa. Tôi biết chắc cái mạng của tôi không còn dài, nhưng không biết phải sống thế nào đâỵ Tôi phải yết kiến ông một lần rồi chết. Tôi yết kiến ông một lần thì nếu có chết cũng không tiếc. Lọt lòng mẹ đã có mối tương tri và đọc sách ông mấy năm đã thành thông gia.
Cụ Lương Khải Siêu nhận thư rất cảm động, tận tình tiếp cụ ngay. Ban đầu có cụ Tăng Bạt Hổ làm thông dịch, nhưng những vấn đề thời thế quan trọng cụ Tăng không dịch nổi nên hai bên đã bút đàm với nhau bằng chữ Hán. Cụ Lương đã kể lại rằng, cụ nhận ra ngay là:
Trong con người tiều tụy, khắc khổ này, có một đầu óc tuấn tú, nhìn qua là biết không phải người tầm thường.
Thấy lạ, cả chục người học trò của cụ Lương bu quanh nên hai bên cũng khó diễn hết ý.

Bút đàm đẫm lệ

Cụ Lương hẹn gặp một lần nữa vào hôm sau tại một tiệm ăn ở xóm Sơn Tiêu bên bờ biển và núi, ngó ra Thái Bình Dương, cụ Lương mời thêm hai người Dân đảng tới, bút đàm với nhau.
Hai bên đã bút đàm từ giờ thìn đến giờ dậu (khoảng 7, 8 giờ sáng đến 5, 6 giờ tối), bút không lúc nào ngừng. Kể ra thì bút đàm như hai người câm cho tới khi hiểu nhau thật vất vả nhưng không cách nào hơn.
Cụ Phan đã trình bày về chế độ cai trị tàn ác của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh của dân Việt mà nước mắt tuôn trào. Cụ Lương đã phải nói cụ Phan cố gắng nén xúc động để trình bày và cụ Lương đã giúp cụ Phan hiểu biết thêm về thời thế, tình hình thế giới lúc bấy giờ.
Theo cụ Lương, riêng với người Việt trong nước, cũng như người Trung Quốc, cần nâng cao dân trí (không ngu muội) và dân khí (không nhu nhược), phải có thực lực thì không lo gì không có độc lập.
Nhân khi cụ Phan ngỏ ý cầu Nhật Bản đem quân qua giúp, cụ Lương mới khuyên rằng không nên:
Mưu ấy sợ không tốt. Quân Nhật đã một lần vào nước, quyết không lý gì đuổi nó ra được.
Mặc dù cụ Phan có ý cầu viện nhưng không hẳn chỉ có ý nhờ đưa quân vào. Sau đó, Lương Khải Siêu đã giới thiệu cụ Phan với các chính trị gia Nhật Bản, tạo nền tảng ban đầu cho sự trợ giúp khiến Phong trào Đông Du lớn mạnh.

Giúp đỡ Đông Du

Cụ Lương khuyên cụ Phan nên dùng lời lẽ thống thiết tố giác tình cảnh Việt Nam với thế giới và kêu gọi quốc dân Việt thức tỉnh, cũng như nên cổ động thanh niên xuất dương cầu học. Cụ Phan đã viết cuốn sách đầu tiên ở Nhật "Việt Nam Vong Quốc Sử" với sự góp ý và lời nói đầu của cụ Lương. Việt Nam Vong Quốc Sử nói qua về lịch sử Việt Nam, 13 chí sĩ ái quốc chống Pháp thời Cần Vương, Văn Thân, vạch trần và lên án chế độ thực dân, tố giác triều đình bất lực, tham ô... cũng được đăng trên Tân Dân Tùng Báo của phe cách mạng Trung Quốc...
Lương Khải Siêu cũng giúp Phan Bội Châu gặp các nhân vật chính trị Nhật và giới thiệu Phan với các nhà cải cách Trung Hoa trẻ tuổi nổi tiếng nhất tại Nhật lúc bấy giờ. Ðiều quí hơn hết là Lương gửi gắm Phan với các hiệu buôn của công ty mà Khang Hữu Vi điều khiển, có chi nhánh tại mọi hải cảng ở Viễn Đông. Nhờ vậy mà kể từ năm 1905, hiệu Quảng Trinh Tường ở Hương Cảng, thuộc chính trị gia kiêm chủ ngân hàng nổi tiếng ấy, giúp đỡ về đủ mọi mặt các nhà cách mạng Việt Nam.
Ngoài ra, có nhiều khả năng các hội kín của người Hoa ở Việt Nam và Đông Nam Á cũng giúp những người Việt Đông Du.