Văn miếu Xích Đằng

Lược sử

Tương truyền Văn miếu Xích Đằng được khởi dựng vào thế kỷ XVII dưới thời Lê trung hưng. Đây là văn miếu của trấn Sơn Nam Thượng, được xây trên nền cũ của chùa Nguyệt Đường, làng Xích Đằng, xưa thuộc xã Nhân Dục, tổng An Tảo, huyện Kim Động, để vừa làm nơi thờ tự các bậc hiền nho, vừa làm nơi tổ chức các kỳ thi Nho học của trấn.

Từ các khoa thi đầu tiên dưới thời nhà Trần đến khoa thi cuối cùng vào cuối thời nhà Nguyễn, tỉnh Hưng Yên đều có người đỗ đạt cao. Thời nào cũng có người tài của đất Hưng Yên đỗ đạt ra giúp việc nước, việc dân. Học vị cao nhất được ghi danh ở các bia đá còn lưu lại là trạng nguyên Tống Trân thời nhà Trần; trạng nguyên Nguyễn Kỳ thời nhà Mạc; trạng nguyên Dương Phúc Tư thời nhà Lê. Chức vụ cao nhất được biết đến là tiến sĩ Lê Như Hổ - quận công triều nhà Mạc…

Văn Miếu Xích Đằng ban đầu có quy mô nhỏ, sau được đại tu và mở rộng diện tích lên gần 6 ha vào năm Kỷ Hợi đời vua Minh Mệnh (1839) của nhà Nguyễn, nay thuộc phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên.

Đây là một trong 6 văn miếu còn lại trong cả nước và chỉ đứng sau Văn miếu Quốc tử giám Hà Nội về mặt tuổi tác. Năm 1992, Văn miếu Xích Đằng được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hoá quốc gia và trở thành một mắt xích quan trọng trong quần thể di tích Phố Hiến của thành phố Hưng Yên.

Kiến trúc

Du khách đi theo quốc lộ QL38 từ Hà Nam qua sông Hồng sang Hưng Yên có thể đứng ngay trên cầu Yên Lệnh đã nhìn thấy hai cây gạo hàng trăm năm tuổi được trồng trước cổng Văn miếu Xích Đằng. Ven con đường dẫn vào còn có tượng hai con nghê đá lớn được tạc từ thế kỷ XVIII.

Nghi môn được dựng như một cổng tam quan khá đồ sộ. Tầng dưới gồm 3 cửa vòm. Tầng trên: ở gác giữa có lầu nhỏ kiểu 2 tầng 8 mái, 2 gác bên có bục loa để xướng danh sĩ tử và thông báo các quy định khi diễn ra thi cử. Trước cổng là hồ Văn và đầm Vạc. Sau cổng có sân rộng, ở giữa sân là đường thần đạo, hai bên sân có lầu chuông và lầu khánh cùng 2 dãy tả mạc, hữu mạc.

Văn miếu Xích Đằng gồm 3 toà tiền tế, trung từ và hậu cung được kết cấu theo hình “chữ Tam”. Các bộ vì đỡ mái được làm theo kiểu “trùng thiềm địa ốc”. Mặt tiền tế quay về hướng nam. Bên trong khu nội tự rộng rãi được trang trí các bức hoành phi, đại tự, câu đối, cửa võng và một hệ thống các cột gỗ lim vững chắc.

Khác với Văn miếu Quốc tử giám Hà Nội và Văn miếu Mao Điền Hải Dương, lầu trống ở văn miếu Xích Đằng được thay thế bằng lầu chuông. Tiếng chuông hoặc tiếng khánh vang lên chính là để báo hiệu giờ thi bắt đầu hoặc kết thúc. Chiếc chuông và chiếc khánh ở đây đều là những cổ vật quý vì đã được đúc và treo lên từ thế kỷ XVIII.

Di vật

Trong văn miếu bảo lưu được 9 tấm bia đá khắc tên tuổi, quê quán, chức vụ của 161 vị đỗ đại khoa ở trấn Sơn Nam Thượng xưa. Trong đó có 138 vị ở Hưng Yên và 23 vị ở Thái Bình. , trong đó 8 bia được lập năm Đồng Khánh thứ 3 (1888), một bia được lập năm Bảo Đại thứ 18 (1943) ghi danh các nhà khoa bảng Hưng Yên.

Hiện phía sau văn miếu vẫn còn Phương Trượng tháp và Tịnh Mãn tháp là hai tháp đá còn sót lại của ngôi chùa Nguyệt Đường.

Hiện tại văn miếu đang thờ pho tượng của Khổng Tử và các bậc chư hiền nho gia. Cùng với đó là pho tượng của Chu Văn An - người hiệu trưởng đầu tiên của Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội.

Di tích lân cận

• [Chùa Chuông (Kim Chung Tự)>970]: M342+73, phố Chùa Chuông, P.Hiến Nam,.
• Chùa Đa Chất: xã Đại Xuyên, H. Phú Xuyên.
• Chùa Hiến: J3Q6+J4X, P. Hồng Châu.
• Đền Mẫu Hưng Yên: số 2 Bãi Sậy, P. Quang Trung.
• Đền Thiên Hậu: 56 Trưng Trắc, P. Quang Trung.
• Đình Thần Quy: xã Minh Tân, H. Phú Xuyên.

5564 Xich Dang Temple of Literature ©NCCông 2022