LỜI NGUYỀN TÀI NGUYÊN

Việc phát hiện ra những nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá như dầu mỏ và kim cương thường được coi là điều may mắn cho một quốc gia, hứa hẹn sự giàu có và thịnh vượng về kinh tế. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, những nguồn tài nguyên này đã được chứng minh là có hại hơn, dẫn đến tham nhũng, xung đột và biến dạng kinh tế mà cuối cùng khiến các quốc gia trở nên tồi tệ hơn. Hiện tượng này được gọi là ’lời nguyền tài nguyên’.

Một trong những vấn đề chính đối với tài nguyên thiên nhiên là chúng có thể tạo ra cảm giác tự mãn và phụ thuộc. Các nước giàu tài nguyên có thể lơ là phát triển các ngành và thành phần kinh tế khác, phụ thuộc quá nhiều vào việc khai thác và xuất khẩu các mặt hàng có giá trị của mình. Điều này có thể khiến họ dễ bị tổn thương trước những biến động về giá và khiến họ không có sự chuẩn bị tốt cho tương lai khi những nguồn tài nguyên đó cạn kiệt.

Ngoài ra, doanh thu được tạo ra từ tài nguyên thiên nhiên có thể dẫn đến hiện tượng được gọi là ’Căn bệnh Hà Lan’. Khi một quốc gia có thu nhập tăng vọt từ xuất khẩu tài nguyên, điều đó có thể khiến đồng tiền của quốc gia đó tăng giá, khiến các mặt hàng xuất khẩu khác kém cạnh tranh hơn và không khuyến khích đầu tư vào các lĩnh vực khác. Điều này có thể dẫn đến sự suy giảm trong sản xuất và các ngành công nghiệp khác, cuối cùng làm suy yếu sự đa dạng hóa kinh tế và tăng trưởng dài hạn.

Tài nguyên thiên nhiên cũng có thể có tác động ăn mòn đến quản trị và thể chế. Tiềm năng thu được lợi nhuận khổng lồ từ việc khai thác tài nguyên có thể thúc đẩy tham nhũng khi các cá nhân và nhóm cạnh tranh để giành quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên sinh lợi này. Điều này thường dẫn đến sự xuất hiện của các chế độ độc tài, vi phạm nhân quyền và tập trung của cải vào tay một số ít người, trong khi phần lớn dân chúng thấy rất ít lợi ích.

Hơn nữa, sự hiện diện của các nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá thường xuyên gây ra và kéo dài các cuộc nội chiến và xung đột. Các nhóm nổi dậy và lãnh chúa có thể tìm cách kiểm soát các khu vực giàu tài nguyên như một nguồn tài trợ và quyền lực, dẫn đến bạo lực và bất ổn kéo dài. Đặc biệt, việc buôn bán kim cương có liên quan đến việc tài trợ cho các cuộc xung đột vũ trang ở các khu vực như Tây Phi.

Ngay cả ở những quốc gia có thể chế mạnh mẽ và quản trị ổn định, việc quản lý tài nguyên thiên nhiên cũng có thể là một thách thức. Các chính phủ phải cân bằng cẩn thận nhu cầu đầu tư vào đa dạng hóa và phát triển kinh tế dài hạn đồng thời giải quyết các nhu cầu trước mắt về chi tiêu xã hội và phân phối của cải.

Đáng chú ý, một số quốc gia đã tránh được lời nguyền tài nguyên và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào để phát triển kinh tế. Ví dụ, Na Uy đã thành lập một quỹ tài sản có chủ quyền để đầu tư một phần doanh thu từ dầu mỏ cho các thế hệ tương lai, đồng thời đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và các lĩnh vực khác để đa dạng hóa nền kinh tế.

Một câu chuyện thành công khác là Botswana, quốc gia đã sử dụng nguồn tài nguyên kim cương dồi dào của mình để tài trợ cho các dự án phát triển quốc gia, đồng thời hợp tác với các công ty như De Beers để đảm bảo các hoạt động khai thác có trách nhiệm và bền vững. Tuy nhiên, những ví dụ này tương đối hiếm và nhiều quốc gia giàu tài nguyên tiếp tục phải vật lộn với những thách thức do nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào của họ đặt ra.

Giải quyết lời nguyền tài nguyên đòi hỏi sự kết hợp giữa tính minh bạch, cải cách thể chế và quản lý cẩn thận nguồn thu từ tài nguyên. Các sáng kiến ​​như Sáng kiến ​​minh bạch ngành công nghiệp khai thác (EITI) nhằm mục đích cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong ngành công nghiệp khai thác, yêu cầu các quốc gia và công ty tiết lộ các khoản thanh toán và doanh thu.

Cuối cùng, việc quản lý thành công tài nguyên thiên nhiên đòi hỏi phải có sự quản trị mạnh mẽ, cam kết đa dạng hóa kinh tế và tầm nhìn dài hạn để phát triển bền vững. Nếu không có những yếu tố này, việc phát hiện ra dầu, kim cương hoặc các tài nguyên có giá trị khác có thể là một lời nguyền hơn là một phước lành cho một quốc gia và người dân ở đó.

Ngô Mạnh Hùng