Blog Đông Tác

Nguyễn Chí Công, CFLS

Trang nhà > Khoa học > Sinh-Hoá > Giải thưởng Nobel Hóa học 2017

Giải thưởng Nobel Hóa học 2017

Thứ Năm 5, Tháng Mười 2017, bởi Cong_Chi_Nguyen

Giải Nobel Hóa học năm nay thuộc về Jacques Dubochet, Joachim Frank và Richard Henderson. Cả 3 nhà khoa học Âu-Mỹ này được vinh danh vì đã chế tạo ra kính hiển vi điện tử nghiệm lạnh (cryo-electron microscopy), công cụ giúp ta thấy được những vật thể sống ở cấp độ phân tử.

Công trình của họ sẽ có ứng dụng cực kỳ rộng lớn trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Một trong số đó là cho phép soi nhìn rõ cách hoạt động của virus Zika. Kính hiển vi điện tử nghiệm lạnh năm ngoái đã giúp các nhà khoa học lần đầu tiên có thể quan sát chi tiết cấu trúc bên ngoài của virus Zika dưới cấp độ phân tử, giúp họ dễ dàng hơn trong việc phát triển những loại thuốc kháng virus và vaccine ngăn chặn dịch bệnh nguy hiểm đang đe dọa trên phạm vi toàn cầu.

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển tại Stockholm, những lý thuyết về việc tạo ra một kính hiển vi điện tử để chụp các sinh vật ở cấp độ phân tử đã có từ lâu. Nhưng phải nhờ những nghiên cứu của bộ 3 nhà khoa học đoạt giải Nobel Hóa học năm nay thì những rào cản kỹ thuật cuối cùng mới bị phá vỡ vào năm 2013, khi một kính hiển vi điện tử loại mới được đưa vào sử dụng.

Loại kính hiển vi điện tử nghiệm lạnh hoạt động bằng cách đóng băng nhanh các phân tử virus. Sau đó các nhà khoa học bắn một chùm điện tử năng lượng cao vào mẫu vật để tạo nên hàng chục ngàn hình ảnh dưới ống kính hiển vi.

Kết hợp tất cả lại với nhau, các nhà khoa học đã tạo nên một hình ảnh virus Zika duy nhất với độ phân giải cao về cấu trúc 3 chiều của nó. Thường thì các nhà nghiên cứu hay dùng kỹ thuật tinh thể học tia X để ghi lại hình ảnh virus nhưng cách làm mới lần này cho kết quả nhanh và chính xác hơn.

Với việc có thể quan sát cấu trúc virus một cách chính xác hơn, các nhà khoa học có thể tạo ra những loại vaccine ngăn chặn dịch bệnh tốt hơn, ít có nguy cơ tai biến hơn.

Bên cạnh các phát minh hóa học phục vụ cho vật liệu và năng lượng mới, nghiên cứu gây tranh cãi về công nghệ thay đổi ADN cũng tiếp tục chờ thời cơ được vinh danh. Giải thưởng Nobel Hoá học lần thứ 109 đã được công bố lúc 16h45 ngày 4-10-2017 (giờ VN). Đây là lĩnh vực được đông đảo giới khoa học quan tâm vì mang tính thực tiễn cao. Thậm chí một số "ứng viên" không được trao giải Nobel Vật lý cũng mong chờ công trình của mình được vinh danh ở lĩnh vực Hóa học.

Một lĩnh vực thú vị, gần gũi nhưng gây tranh cãi nhất là bộ công cụ di truyền CRISPR, được sử dụng để cắt tách, điều chỉnh ADN trên các vật chủ và con người. CRISPR là công trình có thể sẽ vinh danh bộ ba nhà khoa học Jennifer Doudna, Emmanuelle Charpentier và Feng Zhang trong việc điều chỉnh gene. Năm 2016, các nhà khoa học Trung Quốc từng gây sốc khi tuyên bố đã thử nghiệm chỉnh sửa gene người lần đầu tiên bằng phương pháp CRISPR-Cas9.

Về mặt tích cực, việc tinh chỉnh gene trong ADN có thể là bước tiến vĩ đại giúp con người thoát khỏi những căn bệnh ám ảnh như ung thư, di truyền. Nhưng nó gây tranh cãi vì yếu tố đạo đức, cũng như những lo ngại về việc phá hỏng sự di truyền trong tương lai.

Clarivate Analytics, công ty cung cấp thông tin và phân tích đang điều hành Web of Science - một trang mạng phục vụ nghiên cứu khoa học - từng đưa ra những dự đoán cho Nobel Hóa học năm nay. Họ đánh giá cao lĩnh vực chức năng hóa các kết cấu carbon-hydro (C-H), chất xúc tác không đồng pha và cấu trúc vật liệu tinh thể perovskites.

Công ty trên đã đoán rằng các nhà hóa học như John Bercaw, Robert Bergman và nhà nghiên cứu người Nga Georgiy Shulpin có thể sẽ được vinh danh tại giải Nobel Hóa học năm nay nhờ kết quả chức năng hóa C-H, một phương pháp thay thế liên kết carbon-hydro với carbon-carbon hoặc giữa carbon với các liên kết khác. Đây là công trình giúp ích cho lĩnh vực vật liệu và sinh học.

Trong khi đó kỹ sư hóa học Jen Norskov tại Đại học Stanford (Mỹ) cũng là ứng viên tiềm năng cho giải năm nay với công trình nền tảng về xúc tác không đồng pha, một dạng xúc tác giúp tạo ra tiến bộ trong việc sản xuất amoniac (dùng cho nông nghiệp, y học) và pin nhiên liệu.

Một số nhà nghiên cứu như Tsutomu Miyasaka (Nhật Bản), Park Nam Gyu (Hàn Quốc) hay Henry Snaith (Anh) cũng có cơ hội được vinh danh nhờ việc khám phá ra cấu trúc tinh thể và ứng dụng trong lĩnh vực năng lượng mặt trời.

Ở một lĩnh vực năng lượng khác, những người cổ vũ cho pin ion lithium cũng đã vận động được nhiều chữ ký trong bức thư gửi Uỷ ban Hóa học của giải Nobel năm nay đề nghị vinh danh giáo sư John Goodenough, người đã phát minh ra loại pin đang thống trị thị trường trên. Nhiều năm nay, pin ion lithium đã chứng minh tính thực tiễn tuyệt vời nhưng luôn phải chịu cảnh "về nhì" ở nhiều cuộc vinh danh khác nhau.

(IFN, NCC theo Nobelprize.org)