Trang nhà > Arts > Âm nhạc > TÀ ÁO DÀI VIỆT NAM VÀ BẢN SYMPHONY SUITE TRÊN SÂN KHẤU PARIS
KTS Trần Thanh Bình
TÀ ÁO DÀI VIỆT NAM VÀ BẢN SYMPHONY SUITE TRÊN SÂN KHẤU PARIS
Thứ Ba 5, Tháng Giêng 2021, bởi
Trong đĩa nhạc đầu tiên của nhà nước Việt Nam DCCH “Folk songs from Việt Nam” do hai nghệ sỹ Việt Nam Minh Đỗ (giọng soprano) và Thái thị Liên (piano) biểu diễn, được Hãng đĩa Supraphon nổi tiếng của Tiệp Khắc ghi âm và ấn hành năm 1955 tại Praha, có hai bài độc tấu đàn piano là “Hành vân” (dựa trên làn điệu Lưu thuỷ hành vân của xứ Huế) và “Con ngựa ô” (dựa trên làn điệu Lý ngựa ô, dân ca Nam Bộ) đều của nhà soạn nhạc có tên Thái thị Lang. Khi đó không nhiều người biết Bà là người Việt Nam đầu tiên có bằng tốt nghiệp và đoạt giải nhất kỳ thi mãn khoá Conservatoire de Paris năm 1938. Lại càng ít người biết rằng Bà chính là chị gái của nghệ sỹ đàn piano Thái thị Liên, người Việt Nam đầu tiên học và đã tốt nghiệp xuất sắc Nhạc viện Praha vào tháng Tư năm 1951.
Hành trình của 2 bản nhạc từ chị sáng tác đến em gái trình tấu cũng gian truân và ly kỳ khi số phận đẩy hai chị em ở hai chế độ khác nhau. Cuối năm 1948, Mẹ tôi theo Ba tôi, nhà ngoại giao của Chính phủ Hồ Chí Minh rời Paris sang Tiệp Khắc thì năm 1951 Dì Ba tôi cũng theo chồng là một nhà ngoại giao của Chính phủ Bảo Đại tới Paris. Trong một lá thư hiếm hoi đến được tay chị gái, Mẹ tôi bày tỏ ước mong có được một bản nhạc Việt Nam để biểu diễn trong chương trình tốt nghiệp của mình. Bà cũng không biết rằng lúc đó chị gái mình đã tiếp tục việc học thêm sáng tác với các giáo sư cũ của mình tại Nhạc viện Paris và được GS Henri Tomasi giúp lập nghiệp trong giới soạn nhạc đương đại. Nhận được thư em gái, Dì Ba lựa ra hai bản viết cho đàn Piano mà Bà cho là phù hợp để gửi ngay cho Mẹ tôi. Hai bản nhạc đến Praha quá muộn, vào cuối năm 1951, khi Mẹ tôi đã chuẩn bị lên đường về Chiến khu Việt Bắc. Buổi biểu diễn tốt nghiệp đã diễn ra vào ngày 22 tháng Tư năm đó. Hai bản nhạc được trân trọng như kỷ vật trong hành trang của Mẹ suốt 4 năm thiếu thốn nơi rừng rú. Và thật cũng không ngờ nó lại có mặt trong trong répertoire của chiếc đĩa hát đầu tiên nói trên, với sự ủng hộ của nhạc sỹ Lưu Hữu Phước.
Ngược dòng thời gian lên đầu những năm 20 của thế kỷ trước, ông bà Ngoại vốn là một gia đình trí thức danh tiếng ở Sài Gòn. Rất yêu âm nhạc, Ông Ngoại cho con cái học đàn từ sớm, theo truyền thống, các con trai đều học violin, các con gái được học piano. Gia đình thường xuyên tổ chức các buổi hoà nhạc. Đặc biệt 2 cô con gái lớn học piano rất xuất sắc, tiết mục 4 tay của 2 chị em luôn được đưa ra giới thiệu tại các salon và các khán phòng khác nhau như một niềm tự hào của gia đình. Bên cạnh âm nhạc Tây phương, cả mấy anh chị em còn được đắm mình vào những làn điệu dân ca qua tiếng ru ầu ơ của Bà Ngoại.
Năm 1933, khi 18 tuổi, Dì Ba được ông Ngoại cho sang Pháp học âm nhạc chuyên nghiệp. Dì nhanh chóng thi đỗ vào Conservatoire de Paris học Piano với các GS đàn piano George De Lausnay và Yves Nat. 2 năm sau Bà học thêm sáng tác với các GS Marcel Samuel- Rousseau và Henry Tomasi. Năm 1938, Louise Thái thị Lang (Dì Ba) đã tốt nghiệp xuất sắc, nhưng đã nghe lời cha mẹ về nước lập gia đình, đồng thời Dì bắt đầu dậy đàn, biểu diễn ở Sài Gòn và cũng bắt đầu sáng tác những bản nhạc đầu tiên theo âm hưởng dân ca. (Trong khi đó do thấy Dì học nhạc một mình bên xứ người vất vả, ông Ngoại đã không cho Mẹ tôi đi du học ngay nữa). Và khi Marcelle Thái Thị Liên (mẹ tôi) lên đường sang Pháp học tiếp năm 1946, không ngờ 2 chị em chia tay mãi tới năm 1980 mới gặp lại. Cuộc gặp gỡ sau 34 năm thật cảm động, hai chị em cùng ôn lại những kỷ niệm gia đình ngày xưa, về cha mẹ anh chị em và dĩ nhiên về âm nhạc và con đường âm nhạc của mỗi một người đã trải qua. Đặc biệt xúc động khi Dì được ngồi bên em gái cùng thưởng thức tiếng đàn của người cháu trai vừa đoạt giải Nhất cuộc thi Chopin trong khán phòng năm xưa...
Quay lại đầu những năm 1950, với sự trợ giúp về tài chính của Ông Ngoại, 8 tác phẩm viết cho piano và khí nhạc của Dì đã được Nhà xuất bản danh tiếng Henri Lamoine in ấn và phát hành. Đặc biệt, đầu năm 1953, giáp Tết ta, Symphony Suite “La Fêtes du Têt” của Bà đã được trình tấu bởi chính tác giả cùng Dàn nhạc Giao hưởng Lamoureux do Henri Tomasi chỉ huy trên sân khấu của Salle Playel. Tạp chí Time số ra ngày 26 tháng 1 năm 1953 đã có bài viết về Bà và Âm nhạc của Bà, coi đó như một sự kiện của đời sống âm nhạc Paris. Bản nhạc, như tên gọi, tràn ngập âm hưởng nhạc dân tộc mô tả không khí Tết Nguyên Đán, gồm 3 phần:
- 1. Joyeux cortège (Đám rước vui vẻ)
- 2. Offrande devant l’autel des ancêtres (Lễ cúng tổ tiên)
- 3. Chant d’épérance (Tiếng ca hy vọng)
Bằng sự kiện này, Louise Nguyễn Văn Tỵ (nghệ danh của Dì sau khi lấy chồng) đã ghi tên mình như một người Việt Nam đầu tiên viết tác phẩm khí nhạc đồ sộ và cũng là người Việt Nam đầu tiên trình tấu cùng dàn nhạc giao hưởng trên sân khấu của khán phòng danh tiếng này ở giữa thủ đô Paris. Đây cũng là một sự kiện đặc biệt có ý nghĩa khi giai điệu Việt Nam được vang lên trong lúc cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta đang trong những năm tháng ác liệt cuối cùng. Đó cũng là những thời khắc gian khổ nhất trong cuộc đời đầy thăng trầm của Mẹ tôi.
2 năm sau, Bản nhạc được Philips ghi âm và phát hành đĩa 33 với tên gọi NGUYÊN ĐÁN, Fêtes du Tết. Suite de Poème pour recitant et orchestre (Tổ khúc thơ cho piano độc tấu và dàn nhạc)...
...Và cuối cùng, với chiếc đĩa hát “Folk songs from Việt Nam”, hai chị em đã gặp lại nhau trong những giai điệu quê hương, khởi nguồn từ lời ru ầu ơ của Mẹ thuở ấu thơ.
Dì Ba của tôi mất năm 2007 ở Paris, khi Dì bước sang tuổi 93.
Viết nhân ngày sinh nhật Dì, 4/1/2020
KTS Trần Thanh Bình