Mực nước sông Mekong 3 năm liền hạ rất thấp

VÌ SAO HẠ LƯU MEKONG BỊ CẠN

Trong bối cảnh hạ lưu sông Mekong có mực nước thấp kỷ lục 3 năm liền, Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong (MRC) vừa lại kêu gọi 6 nước dọc sông hợp tác khẩn trương giải quyết vấn đề dòng chảy thấp trong khu vực, sự thay đổi bất thường của mực nước và tình trạng hạn hán.

"Khoảng 60 triệu con người đang sống tại khu vực hạ lưu sông Mekong dài gần 2000km. Hiện nay có những chỗ sông chỉ còn sâu dưới 1m vào mùa cạn, nước lại chảy chậm đến nỗi trẻ con cũng có thể lội qua và cá không sinh đẻ nhiều như xưa"

60 triệu dân đang sống ven Mekong. Ảnh: đập Don Sahong do TQ xây tại Campuchia

Đứng sau mỗi sông Amazon, sông Mekong cung cấp sự đa dạng sinh học dưới nước quan trọng vào bậc thứ nhì trên thế giới (chỉ riêng cá thôi đã có 1.300 loài khác nhau). Các ngư dân hiện đang chứng kiến ​​“sản lượng đánh bắt cá giảm tới 70%”, Brian Eyler, giám đốc chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Stimson, một tổ chức nghiên cứu của Washington và là tác giả "Những ngày cuối cùng của dòng Mekong hùng vĩ" [1] đã tâm sự với tạp chí National Geographic.

Theo Quỹ Bảo vệ Thiên nhiên Thế giới (World Wide Fund for Nature) và Ủy hội sông Mê Kông, lòng sông Tiền Giang và Hậu Giang đã mất độ cao 1,4 m trong vòng 10 năm 2008-2018, và từ 2 đến 3 mét đã mất trong 30 ​​năm 1990-2020.

Các chuyên gia theo dõi và nghiên cứu thuỷ văn Mekong từ vài chục năm nay cho rằng có nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là:

• Nạn hạn hán liên tiếp xảy ra ở vùng đồng bằng ven sông: "do biến đổi khí hậu" hay "do Trái Đất nóng lên" như báo chí thường nhắc chung chung, như vẹt),
• Sự quản lý lỏng lẻo việc tích nước vào các hồ thuỷ điện khổng lồ và sự gia tăng của các con đập bê tông: hơn 100 đập đã hoạt động trên lưu vực sông Mekong ở Trung Quốc, Lào, Thái Lan, Việt Nam và hàng chục đập vẫn đang được xây dựng,
• Sự khai thác cát sông quá mức nguy hiểm (thường bị bịt tin bởi có bảo kê mạnh).

“Việc khai thác cát diễn ra với tốc độ hoàn toàn điên rồ, chúng ta đang chứng kiến ​​sự biến đổi hình dạng của Trái Đất trên quy mô công nghiệp,” Giáo sư Stephen Darby tại Đại học Southampton trả lời phỏng vấn của BBC như vậy. Toàn bộ hệ sinh thái của con sông này đang bị đe dọa bởi sự khai thác quá mức. Hậu quả là các bờ sông đang sụt lở và nửa triệu người có nguy cơ mất nhà cửa.

BÁO CÁO MỚi NHẤT

Một báo cáo dài 100 trang do Ban Thư ký MRC công bố ngày 13/1/2022 có tên “Dòng chảy thấp và tình trạng hạn hán của sông Mekong giai đoạn 2019-2023” cho thấy trong 3 năm liền, các dòng chảy chính của sông này đã giảm xuống mức thấp nhất trong hơn 60 năm qua, trong đó, năm 2020 là năm khô hạn nhất của lưu vực hạ lưu khi lượng mưa dưới mức bình thường hàng tháng, trừ tháng 10.

Kể từ năm 2015, chế độ thủy văn đã thay đổi, với dòng chảy mùa khô nhiều hơn và dòng chảy mùa mưa giảm do số lượng hồ chứa trong lưu vực tăng lên, điều này mang lại những kết quả vừa tích cực vừa tiêu cực. Tuy nhiên, giai đoạn 2019-2021 rất khác thường do lượng mưa giảm nhiều và điều kiện khí hậu ngày càng xấu đi. Những yếu tố trên kết hợp với nhau có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến sản lượng thủy sản và nông nghiệp, gây áp lực lên sinh kế của người dân ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và đe dọa gây xáo trộn các hệ sinh thái mong manh của lưu vực sông Mekong.

"Không chỉ Trung Quốc mà tất cả các nước thành viên của MRC cũng cần chủ động hợp tác để cùng giải quyết những vấn đề này". Tiến sỹ An Pich Hatda, Giám đốc Điều hành Ban Thư ký MRC, đã nói vậy.

Theo ông Hatda, 6 nước dọc sông Mekong gồm Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam có thể thực hiện ngay một số biện pháp để giảm thiểu khủng hoảng, bao gồm việc thiết lập cơ chế thông báo chung về những dao động bất thường của mực nước và trong tương lai, nghiên cứu khả năng phối hợp quản lý vận hành các hồ chứa và đập thủy điện. Ngoài ra, các nước cũng cần xem xét các phương án xây dựng thêm hồ chứa để xử lý những tình huống hạn hán và lũ lụt khẩn cấp, cũng như một mô hình vận hành đối với toàn bộ lưu vực sông Mekong.

Dựa trên dữ liệu sẵn có của MRC về các chỉ số lượng mưa, dòng chảy và hạn hán quan sát được, báo cáo lưu ý rằng một số yếu tố tích lũy đã dẫn đến sự thay đổi chưa từng có về dòng chảy. Thông thường, mùa gió mùa thường tạo ra một đỉnh lũ duy nhất, nhưng việc tích nước vào mùa mưa ở Lưu vực sông Mekong đã góp phần trì hoãn tất cả các đợt lũ quan trọng.

Báo cáo cũng đánh giá tác động của dòng chảy thấp đối với dòng chảy ngược vào hồ Tonle Sap (Biển Hồ) trong mùa mưa, một yếu tố quan trọng liên quan đến thủy văn của lưu vực rộng lớn hơn. Trong khi dòng chảy ngược của năm 2019 gần với mức trung bình, dòng chảy ngược trong các năm 2020 và 2021 đứng ở mức thấp nhất được ghi nhận. Tổng lượng dòng chảy ngược năm 2020 và 2021 lần lượt là 58% và 51% tổng lượng dòng chảy ngược bình quân trong giai đoạn 2008-2021.

Báo cáo cho rằng việc quản lý vận hành phối hợp các hồ chứa có thể là chìa khóa để giảm bớt những tác động tồi tệ nhất trong các năm hạn hán, chẳng hạn như 2019-2021. Được biết Ban Thư ký MRC đang làm việc với các nước ven sông Mekong để hỗ trợ sáng kiến này.