TẠI SAO Ý TƯỞNG ĐỘT PHÁ HAY XUẤT HIỆN KHI TÁC GIẢ ĐANG TẮM

Khi những người làm trong lĩnh vực sáng tạo như thiết kế, marketing, sản xuất nội dung, tác giả kịch bản, đạo diễn, các giáo viên dạy toán, thậm chí các nhà bác học - rằng họ đã từng nghĩ ra một ý tưởng đột phá trong phòng tắm hay chưa, tất cả đều nói có. Họ thậm chí còn tận dụng nó như một mẹo tâm lý. Khi bị bí ý tưởng những nguời này thường sẽ chọn đi tắm, đi gội đầu hoặc đơn giản là ra khỏi phòng và hút thuốc… Một số dắt chó đi dạo hoặc nhận việc rửa bát còn số khác sẽ dành cuối tuần của mình để đạp xe băng qua những con đường ở ngoại ô. Đó là lúc tâm trí họ được thả tự do để lang thang về miền vô thức.

Các nhà khoa học đã dành ra hơn một thập kỷ rưỡi để nghiên cứu hiện tượng này. Họ gọi đó là "dòng chảy của tâm thức", một loại nhận thức tự phát sẽ đưa chúng ta tới những miền tâm trí màu mỡ, nơi bạn có thể tìm được những ký ức độc đáo tưởng chừng đã thất lạc hoặc tạo ra những ý tưởng mới mang tính sáng tạo đột phá.

Chúng ta biết não bộ là một mạng lưới kết nối của khoảng 100 tỷ tế bào thần kinh gọi là neuron. Các neuron được mắc nối với nhau thông qua những sợi cáp cực nhỏ được gọi là sợi nhánh và sợi trục. Mỗi tế bào thần kinh đều là một điểm nút giao thông kết nối 100.000 tế bào thần kinh khác xung quanh. Những tế bào này đang giao tiếp mọi lúc bằng những luồng tín hiệu điện hóa– thứ mà bạn có thể nhận ra bằng vệt lóe sáng trên phim chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI).

Các nhà khoa học ước tính: Trong bộ não của mỗi người chúng ta đều có tới 100 nghìn tỷ (10^15) con đường kết nối. Điều này biến não bộ trở thành một trong hai cấu trúc phức tạp nhất tồn tại trong vũ trụ. Ngày nay chúng ta biết chắc chắn rằng không có một khu vực riêng nào của não bộ chịu trách nhiệm cho khả năng sáng tạo. Thay vào đó, não bộ chúng ta được kết nối theo những mạng lưới phức tạp hơn rất nhiều so với những gì chúng ta biết trước đó.

Bằng những thiết bị hiện đại các nhà khoa học đã lần lượt tìm ra được 6 mạng lưới khác nhau trong não bộ bao gồm: Hệ thống thị giác (Brain’s Visual System) có chức năng thu nhận, xử lý và nhận diện hình ảnh; Hệ thống limbic (Limbic System) điều chỉnh phản xạ, cảm xúc, trí nhớ và khả năng học tập của bạn; Mạng lưới chú ý (Dorsal Attention Network) hoạt động rất mạnh khi bạn ở trong trạng thái tập trung cao độ. Ngoài ra chúng ta còn có Mạng hướng đối tượng (Salience Network) và Mạng lưới điều hành trung tâm (Central Executive Network).

Ngoài ra còn một mạng lưới đặc biệt nữa gọi là mạng chế độ mặc định DMN (Default Mode Network). Mạng chế độ mặc định được Marcus Raichle, một nhà thần kinh học tại Đại học Y khoa Washington tìm thấy và đặt tên vào năm 2001. Thông thường, giả định được đặt ra là: Não bộ trong trạng thái căng thẳng phải hoạt động mạnh hơn trong trạng thái nghỉ. Nhưng những gì mà Raichle thấy trên ảnh PET lại tiết lộ điều ngược lại.

Hóa ra trong trạng thái nghỉ ngơi, tình nguyện viên tưởng chừng như không suy nghĩ gì thì một số vùng não của họ lại hoạt động rất tích cực. Đó là một mạng lưới kéo dài từ vỏ não sau đến vỏ não trước trán, hai bên thái dương và cả vùng hồi hải mã và vỏ não đỉnh. Chúng tạo ra các dao động tín hiệu ở tần số thấp, nghĩa là chỉ khoảng 1 dao động mỗi giây. Điều đặc biệt là, mô hình dao động này luôn trở nên mạnh nhất mỗi khi não bộ rơi vào trạng thái nghỉ.

Nghiên cứu cho thấy DMN không chỉ là một mạng não chạy nền, nó tham gia tích cực vào rất nhiều nhiệm vụ "sâu bên trong tâm trí", chẳng hạn như khi bạn nghĩ về bản thân, nhớ lại quá khứ hoặc tự mình lập kế hoạch cho tương lai. Trong khi DMN hoạt động, nó sẽ dẫn tâm trí của bạn vào một miền đất hoang vu của tiềm thức. Bạn sẽ đóng vai một kẻ lữ hành lang thang, đi từ hết ký ức tự truyện này sang ký ức tự truyện khác, thứ mà trong các nhiệm vụ tập trung ra thế giới bên ngoài bạn sẽ không bao giờ trải nghiệm được.

Hoạt động của mạng chế độ mặc định vì vậy sẽ đối lập với Mạng lưới điều hành trung tâm CEN (Central Executive Network). Nghiên cứu cho thấy CEN là mạng não hướng tới các nhiệm vụ liên quan đến thế giới bên ngoài. Đúng như tên gọi của nó, điều hành trung tâm, CEN thu thập dữ liệu từ những mạng não khác, phân tích và đưa ra quyết định cho hành động của bạn.

Ví dụ, khi dạ dày của bạn bắt đầu thấy đói và bạn nghĩ mình cần phải đi ăn thứ gì đó, CEN sẽ thu được các thông tin này từ mạng lưới cảm giác (SN) và hệ thống limbic (LS) của bạn. Sau đó, nó bắt đầu phân tích và chỉ đạo LS khiến bạn đứng dậy, đi vào bếp và mở tủ lạnh. Bây giờ, giả sử mạng SN nhìn thấy có một quả táo và một chiếc bánh ngọt. Theo phản xạ limbic, bạn sẽ chọn bánh ngọt vì thích bánh hơn. Nhưng mạng điều hành trung tâm lúc này bắt đầu suy tính. Nó nói bạn phải chọn táo, vì táo lành mạnh hơn.

Theo cách đó, CEN hoạt động để kiểm soát lý trí và những tính toán cụ thể, logic của bạn, từ việc chọn đồ ăn nào, cho tới việc đi nước cờ nào tiếp theo trên bàn cờ vua hoặc phân tích thị trường chứng khoán. Một điều thú vị mà các nhà khoa học quan sát được là sự đối nghịch giữa hoạt động của mạng điều hành trung tâm và mạng chế độ mặc định. Khi CEN được kích hoạt thì DMN sẽ bị tắt và ngược lại.

Sự lệch pha này được điều khiển bởi một mạng lưới khác trong não được gọi là Mạng hướng đối tượng (Salience Network). SN hoạt động giống như một công tắc điều hướng bạn hoặc chỉ nghĩ tới thế giới bên ngoài hoặc chỉ lang thang đi vào miền ký ức. Một khi công tắc này bị hỏng, nó có thể gây ra các ảo giác lẫn lộn giữa hai thế giới giống như những gì bệnh nhân tâm thần phân liệt gặp phải.

Thế nhưng, điều kỳ lạ là ở một mức độ chồng chập nhất định, sự hoạt động song song giữa mạng CEN, DMN và SN lại có thể sản sinh ra những ý tưởng vô cùng sáng tạo. Đó có thể chính là những gì đã xảy ra, khi chúng ta bỏ đống công việc lại và đi tắm. Dòng nước từ vòi sen đã kích hoạt mạng chế độ mặc định và mở ra cánh cửa giúp chúng ta đi vào miền đất của những ý tưởng đột phá.

Những nghiên cứu sâu hơn cho phép đưa ra kết luận: Mạng chế độ mặc định dường như là một trong những nguồn gốc quan trọng của sự sáng tạo. Jonathan Schooler, một nhà tâm lý học đến từ Đại học California cho biết: Năm 2019, ông và các đồng nghiệp của mình đã tiến hành một khảo sát ngoài đời thực với 185 nhà vật lý và nhà văn và nhận thấy những ý tưởng đột phá nhất mà họ có được là trong khoảng thời gian nghỉ ngơi hoặc không làm việc:

"Khi tâm trí bạn rời khỏi một tình huống căng thẳng bên ngoài để quay vào với những mộng tưởng bên trong, đó là nơi bạn có thể tìm thấy những cái nhìn thấu suốt vô cùng sáng tạo. Lý do bởi trong trạng thái dễ chịu này, bạn cho phép những suy nghĩ tinh nghịch của mình lướt qua tâm trí… điều này tạo cơ sở cho những ý tưởng tự phát nảy sinh".

Vì vậy lần tới, khi bạn đang mắc kẹt trong một phòng họp với những chiếc bảng chứa đầy sơ đồ tư duy nhưng mọi người thì không nói gì, hãy ra ngoài và dành thời gian cho tâm trí mình lang thang một chút.

Nhưng như Christoff, nhà khoa học thần kinh nhận thức tại Đại học British Columbia, cho biết: Yếu tố chính là bạn cần kéo dài hoạt động lang thang này đủ lâu "để tạo cơ hội cho những suy nghĩ mới mẻ". "Đó là lúc tâm trí bạn được đưa tới những miền đất mới".

Bất kể khi nào bạn gặp bế tắc trong cuộc sống cũng vậy, tại sao không dành ra một chút thời gian cho bản thân? Hãy luôn nhớ rằng, thời gian bạn thả lỏng tâm trí của mình đi lang thang cũng chính là một khoản đầu tư cho những ý tưởng mới sáng tạo, cho một giải pháp của vấn đề. Và đó cũng là khoản thời gian mà bạn có thể dành cho chính bản thân mình.

Xem đầy đủ hơn ở đây