Trang nhà > Tư duy > Cổ điển > Phan Huy Ích (1750-1822)
Phan Huy Ích (1750-1822)
Thứ Tư 31, Tháng Giêng 2007
Chính trị gia, ngoại giao, nhà văn thời cuối Trịnh, Tây Sơn và Gia Long. Xuất thân trong một gia đình đại khoa bảng, nhiều đời làm quan to, bản thân ông lại lấy em gái của Ngô Thì Nhậm (1746-1803). Lúc nhỏ có tên Phan Công Huệ, do kiêng huý Đặng Thị Huệ mà đổi thành Huy Ích, tự là Khiêm Thụ Phủ, hiệu Dụ Am, Đức Hiên, quê gốc ở huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, sau ra định cư ở làng Thầy (Sài Sơn), Sơn Tây.
- Tranh Phan Huy Ích
Năm 1771 Phan Huy Ích đỗ Giải nguyên Trường thi Nghệ An, năm 1775 đỗ Hội nguyên, Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân được bổ làm Hàn Lâm thừa chỉ. Năm 1777 làm Đốc đồng Thanh Hoá, sau về Thăng Long làm Thiên sai Tri hình ở phủ chúa Trịnh. Từ 1780 ông nhiều lần cáo bệnh xin từ quan nhưng không được. Đến 1788 Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ hai. Sau Phan Huy Ích được triệu mời vào Phú Xuân, vua Quang Trung cử ông làm ngoại giao với nhà Thanh, vì thế ông bị Lê Chiêu Thống sai người đục bỏ tên ở bia Văn Miếu (nay vẫn còn dấu tích). Vua Quang Trung phong ông làm Tả Thị Lang Bộ Hộ, tước Thụy Nham Hầu. Năm 1790 Phan Huy Ích đi sứ nhà Thanh cùng một số đại thần và hoàng tử nhà Tây Sơn. Khi về, thăng Thị trung Ngự sử làm ở Nội các. Năm 1801, khi Nguyễn Ánh đánh Phú Xuân, vua Cảnh Thịnh chạy ra Bắc, ông được giữ chức Thượng thư Bộ Lễ.
Đến 1802, Phan Huy Ích bị Đặng Trần Thường sai đánh đòn tại Văn Miếu, sau mới thả về. Ông ẩn cư tại Sài Sơn, sau 1814 vào quê nội Hà Tĩnh dạy học đến cuối đời thì lại ra Sơn Tây. Ông mất 1822, thọ 72 tuổi, để lại các tác phẩm chính: Dụ Am ngâm lục, Dụ Am văn tập, Nam trình tạp vịnh, Cẩm trình ký hứng, Thanh Châu lữ hứng, Vân Sơn khiển hứng, Tinh xà kỷ hành, Cúc Đường bách vịnh, Nam trình tạp vịnh, Vân du tuỳ bút.