Chùm tản văn của Nguyễn Phan Hách

I. Đàn bướm bay

Cơn gió thu đầu mùa xào xạc rừng Phong. Lá Phong vẫn xanh nhưng rồi gió thu sẽ nhuộm đỏ rực như lửa để chịu cái rét tái tê của tuyết mùa đông.

Những con bướm Công Chúa màu da cam cảm nhận được gợn gió thu đầu. Chúng lưỡng lự, rập rờn. Mùa di cư về miền nắng ấm phương Nam đã đến. Sắp phải tạm biệt nơi này.

Những đàn bướm Công Chúa cả triệu triệu con như một tấm voan hồng phủ kín rừng Phong. Khăn bắt đầu cởi khỏi vai nàng tiên nữ. Những đàn bướm bay lên nhuộm đỏ cả mây trời trên hành trình từ Bắc vào Nam.

Trời thu biếc xanh. Những con bướm mỏng manh bé xíu mà dám đọ với tầm vóc bao la của vũ trụ. Chỉ một giọt mưa cũng đủ rửa trôi phấn bướm. Chỉ một ngụm gió cũng đủ bẻ quặt gẫy tan cánh bướm như gió khơi bẻ gẫy cánh buồm.

Những đàn bướm không sợ, mặc cho bão táp mưa sa có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

Đường di cư của bướm Công Chúa phương Bắc thường là năm ngàn cây số. Cánh sắt máy bay phản lực cũng phải e dè cự ly này. Vậy mà đàn bướm coi thường. Cái gì thôi thúc chúng bay. Sứ mệnh chúng là bay.

Vượt qua chiều dọc lục địa, đàn bướm nghỉ chân từng chặng trong những cánh rừng Linh Sam. Rừng là lữ quán. Mỗi chiếc lá là một căn phòng. Lữ quán mênh mông, một triệu căn phòng đủ chỗ cho một triệu lữ khách ngủ qua đêm. Nhưng kìa, ở lữ quán thứ nhất, sáng ra, Reception kinh hoàng thấy chỉ có năm trăm ngàn khách “trả phòng”. Còn lại, một nửa lữ khách chết hết trong đêm, sau khi đẻ hàng tỷ trứng trên “giường trọ”. Vòng đời ngắn ngủi của bướm chỉ đủ bay chừng một chặng đường. Những con bướm trẻ trung còn sống, bay đi, nhưng cũng sẽ chết ở lữ quán thứ hai, sau khi sứ mệnh đẻ trứng hoàn thành…

Những quả trứng xinh xinh trên nhành cây Linh Sam rất nhanh cựa quậy. Com bướm đẹp mê hồn chui ra như trong huyền thoại, rung rinh đôi cánh thiên thần.

Những con bướm non mở mắt chào đời, và thật kỳ lạ, ngay ngày đầu tiên nó đã cất cánh bay vút lên trời, nhằm hướng phương Nam, nối tiếp lịch bay của mẹ nó đã lập trình từ trong bào thai.

Gió lạnh phương Bắc từ từ đuổi theo sát nút đàn bướm. Nắng ấm phương Nam vẫy gọi hẹn hò. Đàn bướm bay về nơi hò hẹn.

Năm ngàn cây số di cư, là chu trình của năm vòng đời Bướm. Mỗi đời Bướm chỉ bay được một ngàn cây, vừa bay, vừa đẻ, vừa chết. Đến hậu duệ đời thứ năm ,đàn bướm mới đậu chân được xuống miền đất ấm. Tại đây chúng bay lượn nhởn nhơ, nhưng mắt vẫn ngước về quê hương phương Bắc. Để rồi một ngày kia, khi lá Phong đỏ phương Bắc đã rụng, mầm xanh mới nhú lên, những đàn bướm lại rùng rùng cất cánh bay lên trời, trở về quê hương đã hết giá lạnh. Đàn bướm bay ngược với năm đời cụ kỵ chúng bay xuôi. Chúng phải về quê, và cũng lại phải năm đời sau mới tới quê nhà.

Loài Bướm mang tên Công Chúa, cứ thế mỗi năm một mùa bay di cư suốt nửa chiều dọc trái đất, chỉ bằng đôi cánh mỏng manh. Chúng chả có giấy tờ hộ chiếu. Chúng chả sợ các biên cương. Không có biên giới chế độ nào kìm hãm được chúng. Chúng là Tự Do, trời của ta, đất của ta, cánh bay của ta, chúng là biểu tượng khát vọng truyền đời từ trong lòng Mẹ, khát vọng tự do đi tìm đất sống của mỗi kiếp người.

19/4/2013

II. Trên đồng cỏ xích đạo

Bầu trời xích đạo xanh trong chói chang đến rợn người. Đồng cỏ nằm thiêm thiếp chết cả mùa khô, cây cành xác xơ không đủ sức động đậy. Tất cả chỉ một màu nâu nhạt của sắc diệp lục đã phai tàn.

Thỉnh thoảng một cơn cháy bùng bùng, muông thú chết đen thui. Chim đang bay giữa trời cánh bắt lửa, hót lên mấy tiếng đau đớn tuyệt vọng, và rơi xuống như hòn đất ném.

Trong những vũng nước cạn sền sệt bùn, những con cá cuối cùng quẫy lộn, bùn thấm qua mang, chờ chết.

Từ phía Đông, những cơn mấy giông như sứ giả báo tin sự sống đến. Một tiếng sấm vang mở cửa bầu trời, những ánh chớp nhằng nhịt như bản hòa tấu giao hưởng ánh sáng, những giọt mưa như bạc, vàng thể lỏng rào rào rơi xuống trần gian.

Một con sư tử đực to lớn, bờm xòe như tai voi, suốt cả mùa khô đói khát, tuyệt vọng, từ trong nơi ẩn nấp, chạy vụt ra đồng cỏ hứng mưa. Nó đứng trên mỏm cao in hình trên màn nước trắng xóa. Vừa mới dặt dẹo suýt chết đói, vậy mà bây giờ con sư tử đã phóng tầm mắt xác định biên giới, lãnh địa độc quyền của mình, nơi nó làm chúa tể, không kẻ nào được mon men đến.

Hình như có một con sư tử khác màu vàng đậm, đang đi tìm miền đất mới. Thân hình nó săn chắc, trẻ trung, dáng điệu tự tin, thong dong bước.

Con sư tử già bờm xòe dữ tợn xông lại, chặn từ biên giới. Hai chúa sơn lâm, một già, một trẻ cùng gầm lên lao lại quấn vào nhau. Móng vuốt đọ móng vuốt, răng nanh đọ răng nanh, những cú vồ xé nẩy lửa, tiếng rống vang rền trên đồng cỏ.

Con sư tử vàng đậm, trẻ trung áp đảo được con sư tử già gân cốt đã chùng. Chú bờm xòe, niềm khiếp hãi của cả thảo nguyên bao năm, giờ thua trận, đành để mất “giang sơn”, cúp đuôi lủi thủi ra đi...

Cuộc đấu tranh sinh tồn trên đồng cỏ xích đạo không khoan nhượng.

... Mùa mưa, sông suối đã đầy tràn. Đàn Linh dương Đầu Bò di cư, cả ngàn con, vượt sông tìm những bãi cỏ non. Tốc độ của chúng khủng khiếp như một trận cuồng phong. Tưởng như tất cả sẽ bị nghiền nát dưới vó Linh dương. Không một vật nào dám mon men đến đường đi của chúng. Con Hươu sao cao cổ, cao nhất trong muôn loài, lênh khênh như thang bắc lên giời, đứng từ xa, nhìn toàn cảnh đàn Linh dương Đầu Bò di cư, và nó cho là một cảnh đẹp. Linh dương ăn cỏ thấp, Hươu cao cổ vặt lá trên ngọn cây, không tranh giành gì của nhau, nên chẳng bao giờ hiềm khích.

Đàn Linh dương Đầu Bò đổ bộ cơn bão qua sông, làm nước bắn tung tóe. Con nọ chen con kia, không ai được lùi một bước. Con Cá Sấu già to lớn xù xì khủng khiếp đã phải dán mình trong bùn chịu đói suốt mùa khô, giờ nổi lên chờ đợi. Nó ngắm một con Linh dương non tơ, yếu ớt, rồi lao tới, mõm nhọn hoắt đầy răng tua tủa, ngoạm cổ con mồi.

Linh dương the thé kêu. Cá Sấu mồm không đủ rộng để nuốt chửng con mồi, phải kéo ra xa, xé từng phần để ăn.

Trên bờ bên kia sông, có một con Sư tử đói cũng đang chờ Linh dương. Khác với Hươu cao cổ, nó chỉ thấy hình ảnh đàn Linh dương qua sông là đẹp, nếu nó vồ được một con mồi.

Tha con Linh dương về, ăn uống phí phạn, không biết cất đi để dành ngày mai, con sư tử lười nhác tìm bóng dâm lim dim ngủ. Giờ đến lượt đàn Linh cẩu đông con đến thụ hưởng. Chúng nhâu nhâu xâu xé, mỗi con được một miếng. Những con Chim Ưng từ trên trời cao, đến chậm, móng vuốt nguyềnh ngoàng nhọn hoắt, tranh nhau với Linh cẩu. Thịt hết rồi, chỉ còn những khúc xương. Những con Chim Ưng tha những khúc xương bay tít lên cao, rồi thả xuống tảng đá cho khúc xương dập vỡ ứa tủy và kề mỏ nhọn hút lấy...

Cuộc mưu sinh trên đồng cỏ với những con Chim Ưng - loài chim đầy uy dũng, dọc ngang bầu trời, hóa ra có lúc cũng chẳng dễ dàng gì...

19/4/2013

III. Mùa xuân về cao nguyên

Mùa xuân về trên cao nguyên lục địa Bắc Mỹ. Băng tan, nước chảy cuồn cuộn. Con Gấu mẹ và đàn con, sau mấy tháng ngủ đông, nhịn đói trong hang, tỉnh dậy, xác xơ tiều tụy bò ra, bước chân xiêu vẹo trên lớp băng mỏng manh vỡ vụn, sẵn sàng rơi tõm xuống nước, lại nhoi lên. Ai cũng nghĩ ảnh hình Gấu luôn là táo tợn, mạnh mẽ, nhưng biết đâu có những phút giờ nó yếu ớt, thất thểu thế này...

Suối chẩy ào ào, lạnh buốt, những con Cá Hồi từ biển về nguồn đẻ trứng. Giống Cá Hồi thật lạ, quanh năm vẫy vùng trên biển rộng, nhưng khi đi đẻ, thì phải ngược dòng, vượt thác cả ngàn cây số, về đúng ngọn nguồn sông suối nơi ngày xưa nó đã sinh ra, nơi từ một quả trứng bé tí dập dờn trong cát sỏi, nó đã thành một chú cá con bằng đầu tăm, ngơ ngác nếm vị nước ngọt, kịp nhận đây là quê hương, mặc cho sóng trôi băng băng đem nó về xuôi, vừa đi vừa lớn, và ra đến biển thì trưởng thành.

Con Gấu dẫn đàn con nhếch nhác lê xác được ra đến bờ suối. Thôi thế là sống rồi, sau mấy tháng nhịn đói, Gấu mẹ ăn cá Hồi, Gấu con ăn trứng.

Cuộc cạnh tranh sinh tồn đau đớn, khốc liệt. Vừa lúc nãy hình ảnh con Gấu đáng thương bao nhiêu thì giờ đáng căm ghét bấy nhiêu.

Gấu mẹ chăm nom đàn con không rời mắt. Bởi có con Gấu đực vừa xuất hiện bên bờ suối, đến gần gấu mẹ ve vãn. Để chinh phục gấu cái, gấu đực thường quật chết các con của người tình không thương tiếc. Phải giết con để mẹ cô đơn, không còn con đường nào khác, mà chấp nhận cho gấu đực làm tình, để rồi hy vọng đẻ con khác. Cuộc tình của gấu đực thật khủng khiếp, dã man. Vì thế những con Gấu mẹ thường phải chiến đấu vật lộn với Gấu đực, một sống một chết, đổ máu, mới từ chối được “tình yêu”. Chỉ khi nào các con khôn lớn trưởng thành, sống tự lập, Gấu mẹ mới chấp nhận tình yêu của Gấu đực. Bản năng làm mẹ của nó vĩ đại nhất, vượt lên tất cả...

Mùa xuân đã về, lớp băng tuyết mỏng cuối cùng trên cao nguyên chỉ còn như lớp chăn mỏng trắng muốt. Dưới lớp chăn, các mầm cỏ non nhọn như lưỡi mác đồng loạt đâm xiên, đội mảnh băng trên lá, rồi xòe ra xanh biếc bạt ngàn chỉ trong một sớm một chiều chứa chan ánh nắng...

Đàn Bò rừng Bi dông lông dày rũ rượi vội vã rống lên, gọi nhau trùng trùng điệp điệp, vượt qua suối chảy sôi trào, lao dưới thác đổ réo gầm, băng xa trăm dặm từ phương nào, mũi hếch lên, đánh hơi trong gió mùi cỏ non thơm chát. Những con bò non mới đẻ lẩy bẩy, run rẩy, chân không bén đất, tưởng sắp khuyụ xuống, mà phải chạy kịp theo bước cả đàn. Tụt lại là bị những con Sói trắng, mắt xanh lè, đang đứng hú buồn bã bên đường, xông vào xé xác. Những con Sói cũng đã đói cả mùa đông, răng sạch tinh trắng tởn, lưỡi chảy dãi thèm dòng dòng...

Đàn bò rừng xô vào gặm cỏ xồn xột, nhựa cỏ ứa tràn hai mép. Cỏ mùa xuân cao nguyên bao la ,chúng phải gặm cho no, tích lèn vào dạ dày, chờ khi nào thảnh thơi, ợ ra nhai lại. Còn bây giờ phải tích chất đống trong bụng đã. Nhanh, không những ngọn cỏ sẽ úa, sẽ vàng khi mùa thu đến ,và đông về thì chìm dưới tuyết băng... Cuộc sống thật vất vả khó khăn mà đàn bò vẫn cứ tồn tại. Nếu có tuyết rơi, những con bò Bi dông “không cửa không nhà”, chỉ còn cách đứng yên, sát vào nhau, hứng tuyết trên lưng, chịu rét. Khi tuyết quá dày, nó rùng mình, lắc cho rơi bớt, rồi lại gò lưng chịu làn tuyết mới. Cao nguyên không có “mái che” cho chúng...

Mùa xuân, cỏ mọc, và hoa Cao nguyên rực rỡ, xanh đỏ tím vàng, nhị đầy mật ngọt. Những con Chim Ruồi sặc sỡ bay đến, cánh vỗ, mà thân đứng yên treo mình trên không, thò cái mỏ dài nhọn hoắt vào từng bông hoa hút mật. Nó là hình ảnh của trữ tình, lãng mạn, là biểu tượng của cuộc đời mật ngọt hoa tươi. Nhưng khi những bông hoa héo rụng, những con Chim Ruồi quen ăn mật tinh khiết, phải tản mát các nơi, vật vờ, xơ xác. Chúng tìm những cây thân gỗ mà chim Gõ Kiến đã khoét, nhựa ứa tràn. Nhựa cây đắng, chả ngọt, nhưng những con Chim Ruồi đành phải bằng lòng hút, để sống, không thì chết đói. Đời không phải lúc nào cũng đầy mật ngọt hoa tươi...

11/6/2011